Σούλι: Πώς προήλθε η ονομασία του | Γράφει ο Βαγγέλης Τσιρώνης

Πολύ μελάνι έχει χυθεί και εξακολουθεί να χύνεται για την προέλευση της λέξης «Σούλι». Και τούτο γιατί το Σούλι έχει καταγραφεί στην ιστορία ως ένας τόπος εξόχως ηρωικός που εξακολουθεί να προκαλεί τον θαυμασμό και την περηφάνεια στους νεότερους Έλληνες καθώς και έντονο το ενδιαφέρον ερευνητών και μελετητών.

Ορισμένοι συγγραφείς, κυρίως περιηγητές, της εποχής των αγώνων των Σουλιωτών, τότε που προκάλεσαν το θαυμασμό όλου του Ευρωπαϊκού κόσμου, θεωρούν πως η λέξη «Σούλι» έχει τις ρίζες της στα αρχαία χρόνια και δένεται άρρηκτα με τις αρχαιοελληνικές λέξεις Σελλαΐς, Σελλοί (αρχαίο φύλο της Ηπείρου), σέλας (φως), σελήνη, Ελλάς… Μεταξύ αυτών και ο εθνικός μας ποιητής Αντρέας Κάλβος στην περίφημη ωδή του «Εις Σούλι». («Φυσάει σφοδρός ο αέρας και το δάσος κυμαίνεται της Σελαΐδος…». Θεωρώ πως η άποψη αυτή δεν έχει επιστημονική βάση παρά μόνο συναισθηματική, καθώς στηρίζεται στη μερική ομοιότητα των λέξεων και στο γεγονός πως ο ηρωισμός που επέδειξαν οι Σουλιώτες τότε ταιριάζει με αυτόν που έχουν επιδείξει οι Έλληνες στη διαδρομή της Ιστορίας τους. Τους γοήτευε η ιδέα πως οι Σουλιώτες ήταν είναι καθαροί και αδιαμεσολάβητοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα δεν λείπουν εκείνοι που τάσσονται με την άποψη αυτή και μάλιστα σθεναρά. Μάλιστα, αν κανείς αμφιβάλει περί αυτού, δεν τον θεωρούν και τόσο πατριώτη/.

Ο στρατηγός Χριστόφορος Περραιβός (1773-1863), ο πιο αυθεντικός συγγραφέας και ιστορικός του Σουλίου και γνώστης της περιοχής, καθώς πήρε μέρος και ο ίδιος σε τοπικές μάχες εναντίον των Τούρκων, γράφει αυτό που του είπαν οι γέροντες του Σουλίου, από τους οποίους άντλησε το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του. Πως, δηλαδή, η ονομασία προήλθε από κάποιον σπουδαίο μαχητή Αλβανό με το όνομα «Σούλης» ο οποίος είχε σκοτωθεί παλιά σε κάποια μάχη στα μέρη εκείνα.

Βέβαια υπάρχουν και άλλες ερμηνείες, όπως του Λαμπρίδη, του Φουρίκη, του Αραβαντινού, της Ψιμούλη κλπ. που στην πλειονότητά τους συντείνουν στην άποψη περί σλαβικής – αλβανικής προέλευσης του ονόματος.

Αν και κατ’ εμέ το ζήτημα της ονομασίας δεν έχει μεγάλη σημασία, με όλο το σεβασμό στις διάφορες απόψεις, θεωρώ πως εκείνες που βρίσκονται πιο κοντά στην ιστορική αλήθεια είναι όσες δέχονται την αλβανική – σλαβική προέλευση. Και τούτο όχι μόνο επειδή το υποστηρίζουν οι περισσότεροι και εγκυρότεροι συγγραφείς και μελετητές. Σαν γέννημα και θρέμμα που είμαι του ιστορικού αυτού τόπου, θα παραθέσω τις παρακάτω σκέψεις:

Τα περισσότερα τοπωνύμια επάνω στο Σούλι και σε ακτίνα κάποιων χιλιομέτρων γύρω από αυτό έχουν ξενική καταγωγή και προέλευση. Σλάβικη, Τούρκικη και Αλβανική. Πράγμα που σημαίνει ότι την περιοχή κατοίκησαν ή κατέλαβαν και μάλιστα για πολλά χρόνια ξένοι πληθυσμοί. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα είναι η κάθοδος και εγκατάσταση των Σλάβων τον 7ο αιώνα, κυρίως στα ορεινά, και βέβαια των Μουσουλμάνων κατακτητών, Τούρκων και τουρκαλβανών- αρβανιτών, μετά το 1431, στα πεδινά. Να σημειωθεί εδώ πως τουρκικοί ή τουρκαλβανικοί πληθυσμοί δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ στην ορεινή περιοχή του Σουλίου. Οι κατακτητές επιλέγουν πάντα, με τη δύναμη των όπλων, τον τόπο της εγκατάστασής τους. Στην πολύχρονη εγκατάσταση και επικράτηση των σλαβικών φύλων οφείλεται και το πλήθος των τοπωνυμίων της ευρύτερης περιοχής του Σουλίου. Ιδού μερικά: Σαμονίβα, Κιάφα, Αβαρίκος, Κούγκι, Γλαβίτσα, Τσαγγάρι, Κορίστιανη, Λιβίκστα, Ζαβρούχου, Γκιονάλα, Τσεκούρι, Γαρδίκι, Περιχάτι, Βίλια, Κοντάτες, Γκιονάλα, Τσιφλίκι, Πάργα, Λέλοβα, Ζάλογγο, Γκούρα, Μούργκα, Βούτσι, Βριτζάχα, Μαμάκου, Λαγγιώτες, Καραούλι, Φλάμπουρο, Ρουγκάλια, Σιούρος, Μουγκριάδι κλπ. κλπ. Και ακόμη, σχετικά με αυτό καθ’ εαυτό το Σούλι τώρα, τα περισσότερα από τα επώνυμα των Σουλιωτών πολεμιστών -συνεπώς και τα ονόματα των φαρών- όπως Μπότσαρης, Τζαβέλας, Δαγκλής, Μπέκας, Καραμπίνης, Μπούσμπος, Μπούσης, Ζέρβας, Τζιόβας, Κάσκαρης κλπ. δεν είναι ελληνικής προέλευσης αλλά σλαβικής και τουρκοαλβανικής. Όχι πως δεν υπάρχουν και βέρα ελληνικά ονόματα, όπως Μαλάμος, Φωτομάρας, Διαμάντης, Νίκας, Πανταζής κλπ. Τούτο όμως σημαίνει πως το ελληνικό και χριστιανικό στοιχείο δεν εξαφανίστηκε. Αντίθετα συνυπήρξε ειρηνικά με το ξένο ή και επικράτησε αυτού. Είναι γνωστό εξάλλου πως οι Σλάβοι στην πορεία του χρόνου αφομοιώθηκαν από τους Έλληνες και εκχριστιανίστηκαν επί Ιουστινιανού (567-585 μ. Χ)

Εάν υποστηριχθεί πώς το όνομα «Σούλι» είναι λέξη προερχόμενη απευθείας από την αρχαία Ελλάδα, γεννιόνται τα εύλογα ερωτήματα: πώς θα μπορούσε ένας τόσο μικρός σε έκταση τόπος, ένα χωριό στην ουσία, να παραμένει για πολλές εκατοντάδες χρόνια αυτόνομος και ανεπηρέαστος από τις κατά καιρούς μεταναστεύσεις των λαών και κατακτήσεις, όταν όλες οι γύρω του περιοχές είχαν ήδη κατακτηθεί; Με τι ανθρώπινο και στρατιωτικό δυναμικό και με ποιες πλουτοπαραγωγικές – οικονομικές πηγές θα ήταν δυνατόν να αντισταθεί και να επιβιώσει στο διηνεκές; Και ακόμη πώς θα εξηγηθεί το ιστορικά αποδεδειγμένο γεγονός ότι οι δυο μεγαλύτερες φάρες των Σουλιωτών, Μποτσαραίοι και Τζαβελαίοι, ανέβηκαν στο Σούλι περί το 1600 από το χωριό Ντράγανη (σημερινή Αμπελιά του δήμου Σουλίου) αφού πρώτα διέφυγαν από την Τουρκοκρατούμενη Αλβανία όπου είχαν πάρει μέρος στους πολέμους του Σκεντέρμπεη εναντίον της τουρκικής κατοχής;

Κανένας λαός δεν άντεξε ελεύθερος και ανεξάρτητος για πάντα. Ούτε η αρχαία Σπάρτη το κατάφερε αυτό, ούτε καμιά άλλη πόλη ή κράτος. Ούτε και καμιά Αυτοκρατορία! Τούτο, βέβαια, καθόλου δεν σημαίνει πως οι Σουλιώτες δεν ήταν Έλληνες στην ψυχή και στο πνεύμα, καθώς και Χριστιανοί στο θρήσκευμα.

Και κάτι ακόμη γενικότερο ως προς τη γλώσσα. Αν μελετήσουμε πολλά σημερινά ονόματα συμπολιτών μας, όπως, Μαρία, Ιωάννης, Ηλίας, Εφραίμ, Κατερίνα, Καραβαγγέλης (και όλα τα ονόματα με πρώτο συνθετικό τη λέξη «καρά»), Κουτσογιώργος (και όλα τα ονόματα με πρώτο συνθετικό τη λέξη κουτσός), Μπαρμπανικόλας (και όλα τα ονόματα με πρώτο συνθετικό τη λέξη μπάρμπας), Τουρκαντώνης (και όλα τα συνθετικά με πρώτο τη λέξη τούρκος) καθώς και πάμπολλα άλλα, θα διαπιστώσουμε πως δεν είναι ελληνικής προέλευσης. Τούτο σημαίνει πως οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι Έλληνες, πατριώτες ή χριστιανοί; Καθόλου βέβαια!

Ας μην θεωρούν λοιπόν υποτιμητική, προσβλητική ή ανθελληνική και αντιηρωική την άποψη πως η λέξη Σούλι δεν είναι ελληνικής προέλευσης και συνεπώς οι Σουλιώτες δεν είναι απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων. Την ομορφιά της ψυχής του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, δεν την κάνει το όνομα αλλά οι αξίες της ζωής και τα ιδανικά με τα οποία αναθρέφεται και μεγαλώνει. Έτσι εννοούσε τους Έλληνες και ο Ισοκράτης με τη διάσημη φράση του, απλοποιημένη εδώ: «Έλληνες είναι όσοι έχουν ελληνική παιδεία». Κατ’ αναλογία θα μπορούσαμε να πούμε πως «Σουλιώτες είναι όσοι έχουν σουλιώτικο φρόνημα».