Σε μια απέριττη τελετή τιμήθηκαν, την Κυριακή 4 Αυγούστου 2024, τα θύματα των ναζιστικών κατοχικών δυνάμεων στη Μίχλα Πέντε Εκκλησιών Παραμυθιάς, ανάμεσά τους και βρέφος ενός έτους.
Πρόκειται για μια συγκινητική εκδήλωση, που δείχνει ότι η μνήμη για τους εκτελεσθέντες από τα γερμανικά στρατεύματα, έστω και αν ξεθωριάζει, δεν σβήνει.
Η ιστορία δεν παραγράφεται, ούτε ξεχνιέται, αλλά διδάσκει, ήταν το μήνυμα από τη συγκινητική εκδήλωση για τους εκτελεσθέντες της Μίχλας Παραμυθιάς Θεσπρωτίας.
Και η θυσία των κατοίκων των Πέντε Εκκλησιών Παραμυθιάς στη Μίχλα, κατά την Κατοχή, ακτινοβολεί το γραμμένο με το δάκρυ και το αίμα μήνυμα πως ο Ελληνισμός είναι αποκλειστικά η πνευματική αποτίμηση της ζωής και ο αγώνας για τη Λευτεριά.
Με πρωτοβουλία του Τοπικού Συμβουλίου και του Πολιτιστικού Συλλόγου Πέντε Εκκλησιών, υπό την αιγίδα του δήμου Σουλίου, τελέστηκε τρισάγιο, την Κυριακή καλλιμάρμαρο μνημείο, επί της παλαιάς εθνικής οδού Ηγουμενίτσας-Ιωαννίνων, στο συνοικισμό Μίχλας Πέντε Εκκλησιών Παραμυθιάς, ενώ κατατέθηκαν στεφάνια, μεταξύ των οποίων και αυτά των απογόνων θυμάτων.
Τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε με εξαιρετική επιτυχία και με τεκμηρίωση στοιχείων και παραστατικότητα λόγου ο συνταξιούχος δάσκαλος Βασίλης Μπάτσης, γραμματέας του Πολιτιστικού Συλλόγου Πέντε Εκκλησιών, ζωντανεύοντας τα γεγονότα της εποχής εκείνης, ο οποίος απέσπασε και το χειροκρότημα των παρευρισκόμενων.
Αξιοσημείωτο είναι ότι στεφάνι απέστειλε η Χίλντε Σραμ, Γερμανίδα πολιτικός των Πρασίνων, που κατά καιρούς διαθέτει χρήματα για την υλοποίηση έργων στις Πέντε Εκκλησιές, όπως και στα μαρτυρικά χωριά.
Παρόντες, μεταξύ άλλων, ο βουλευτής Θεσπρωτίας της Ν.Δ. Βασίλης Γιόγιακας, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου του δήμου Σουλίου Θωμάς Οικονόμου, ο πρόεδρος της Κοινότητας Πέντε Εκκλησιών Αντώνης Αποστόλου, ο κ. Σπύρος Καλογήρου ως εκπρόσωπος της Αδελφότητας Πέντε Εκκλησιών κ. ά.
ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΜΙΧΛΑΣ
Το μνημείο της Μίχλας βρίσκεται στο 54ο χλμ. της εθνικής οδού Ιωαννίνων-Ηγουμενίτσας και είναι η έμπρακτη απόδειξη ότι οι δολοφονημένοι από τα ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής Οσδινιάτες δεν σκεπάστηκαν από τη λήθη, αλλά φωνάζουν, κράζουν μέσα από αυτό, για την ανάγκη της ειρήνης, αλλά και της θυσίας αν χρειαστεί.
Την ιδέα της ανέγερσής του την είχε ο πρώτος πρόεδρος της Αδελφότητας, το 1967, Κ. Παππάς.
Η κατασκευή του έγινε το 1984, στα σαράντα χρόνια από το ολοκαύτωμα, με φροντίδα της Αδελφότητας, της οποίας πρόεδρος τότε ήταν ο Σπ. Καλογήρου και γραμματέας ο Δον. Πασχάλης, σε συνεργασία με το Κοινοτικό Συμβούλιο του χωριού, του οποίου πρόεδρος ήταν ο Θεολόγος Μητσέλος.
ΔΟΛΟΦΟΝΙΕΣ ΕΝ ΨΥΧΡΩ
Τα 15 άτομα, τα περισσότερα μικρής και νεαρής ηλικίας, δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ, σε αντίποινα της ολοσχερούς καταστροφής του στρατιωτικού φυλακίου Μενίνας (Νεράιδας) από τους αντάρτες του ΕΔΕΣ στις 18 Αυγούστου του 1944.
Οι εκτελεσθέντες Οσδινιάτες, από τους Γερμανούς, τα ονόματα των οποίων αναγράφονται στο μνημείο, που έστησε το 1984 η Αδελφότητα Οσδίνας, είναι:
Ο 15χρονος βοσκός Φώτιος Αλεξ. Μητσέλος, ο 17χρονος Θεόδωρος Λάμπρου (Ιωάννου), ο 27χρονος Γεώργιος Λάμπρου (Θεοδώρου), ο 23χρονος γεωργός Κων/νος Σπυρ. Αθανασίου, η 26χρονη σύζυγός του Ανθούλα Κ. Αθανασίου, το 1 έτους βρέφος τους Γιαννούλα Αθανασίου, ο 46χρονος γεωργός Γεώργιος Ευαγγ. Μπαλάσκας, ο 17χρονος Θεόδωρος Μπαλάσκας, ο 8χρονος Απόστολος Μπαλάσκας ο 20χρονος βοσκός Κων/νος Γεωργ. Μπαλάσκας, η 75χρονη νοικοκυρά Πανάγιω Μπαλάσκα, η 8χρονη Αντωνία Βασ. Μπάτση, η 56χρονη Παρασκευή Μπάτση, η 13χρονη Αικατερίνη Γεωργ. Κεφάλα και η 9χρονη Σταματία Δημ. Νικολάου.
Τα καταματωμένα κορμιά των εκτελεσθέντων ύψωσαν απόρθητα τείχη, προστατεύοντας τα ιερά μας και και την τιμή του Έθνους. Με την πράξη της αντίστασής τους ανέδειξαν τη λύτρωση του Γένους από τα κατοχικά δεσμά.
Οι κάτοικοι των Πέντε Εκκλησιών (Οσδίνας) δεν ξεχνούν. Δεν τους το επιτρέπει η ιστορία, δεν τους το επιτρέπει η καρδιά τους, δεν τους το επιτρέπει η συνείδησή τους, δεν τους το επιτρέπει το ίδιο το θλιβερό γεγονός.
ΤΟΥΣ ΕΚΑΨΑΝ ΖΩΝΤΑΝΟΥΣ ΜΕΣΑ Σ’ ΕΝΑ ΑΧΟΥΡΙ
Κάθε χρόνο, την πρώτη Κυριακή του Αυγούστου τιμούν οι κάτοικοι των Πέντε Εκκλησιών το ολοκαύτωμα της Μίχλας κατά την Κατοχή, εκπληρώνοντας ένα εσωτερικό χρέος προς τους εκτελεσθέντες αδίκως συγχωριανούς τους, αλλά και προς τις μέλλουσες γενεές.
Δεν θάβει η λησμονιά τους νεκρούς, αυτούς, που πότισαν με το αίμα τους την πατρώα γη και οι οποίοι ήταν άμαχοι, για να ανθίσει το δένδρο της λευτεριάς και να πάψει ο κατακτητής τη μαύρη και τυραννική σκλαβιά.
Οσδινιάτες συνετέλεσαν στην ανάδειξη της επετείου και στην ανέγερση του μνημείου στο 54ο χλμ. της εθνικής οδού Ιωαννίνων-Ηγουμενίτσας.
Έκαναν αγώνα για να κρατήσουν ψηλά την τίμια θυσία των συγχωριανών τους, που μαρτύρησαν για την Πατρίδα και για το Γένος.
Ένας από αυτούς και ο πολύ δραστήριος εκπαιδευτικός, με αγάπη για τον τόπο του, συνταξιούχος πλέον, Παναγιώτης Γεωργίου, που αναφέρει ότι “στις 23 Αυγούστου 1944 έγινε το ολοκαύτωμα της Μίχλας. Οι Γερμανοί είχαν στρατοπεδεύσει στο Μέγα Πλάι, στο λόφο που είναι διακόσια μέτρα από εκεί, που είναι σήμερα το μνημείο, προς τη μεριά του Πολύδροσου. Τρεις στρατιώτες πήγαν στα Αχούρια, που ήταν οι χωριανοί μας. Όταν έφτασαν εκεί τους ρώτησαν αν υπάρχουν αντάρτες στο χωριό κι αυτοί απάντησαν αρνητικά. Επειδή δεν τους πίστεψαν άφησαν έναν στρατιώτη να τους φυλάει και οι άλλοι δύο πήγαν στη ράχη, για να αγναντέψουν το χωριό. Κοιτάζοντας προς τα κάτω είδαν δύο αντάρτες στο ποτάμι (στον Καλαμά) με στρατιωτικά ρούχα και όπλα και αντάλλαξαν πυροβολισμούς.
Στο μεταξύ ένας από τους κρατούμενους, ο Ευάγγελος Αθανασίου, νεαρός τότε, κατάλαβε ότι δεν θα έχουν καλό τέλος και λέει στο φίλο του και ξάδερφό του Κώστα Αθανασίου να φύγουν.
Εκείνος του είπε: “Εσύ φύγε, αλλά εγώ δεν μπορώ ν’ αφήσω την Ανθούλα και τη Γιαννούλα” (τη γυναίκα του και την ενός έτους κόρη του). Ο Βαγγέλης, αφού τους χαιρέτησε, έτρεξε στην κατηφόρα κι ενώ ο στρατιώτης τον πυροβολούσε αυτός χάθηκε στα δέντρα και στους βράχους, που πηδούσε χωρίς να υπολογίζει το ύψος. Σε λίγο γύρισαν κι οι άλλοι δύο Γερμανοί στρατιώτες. Έβαλαν και τους οχτώ χωριανούς μας σ’ ένα αχούρι (καλύβα με χορτάρι) και τους έκαψαν ζωντανούς. Στη συνέχεια, φεύγοντας οι Γερμανοί συνάντησαν άλλους τέσσερις χωριανούς μας στη θέση Ζήση, εκεί που είναι μια γκρεμισμένη καλύβα αριστερά και δίπλα στο δρόμο που πηγαίνει στο μοναστήρι, και τους σκότωσαν μαζί με το τσοπανόσκυλο που είχαν.
Στο μεταξύ ο Βαγγέλης έφτασε στο χωριό και ενημέρωσε τους χωριανούς, που είχαν μαζευτεί όλοι στην πλατεία και κοίταζαν τους καπνούς που έβγαιναν απ’ τα Αχούρια.
Όπως μου έλεγε η μάνα μου (Ελένη Γεωργίου-Νικολάου 1935-2012), μόλις νύχτωσε, η Γιαννούλα σύζ. Γιώργου Μπαλάσκα πήγε στη γιαγιά μου (μάνα της μάνας μου Όλγα Νικολάου-Μπάτση) και της είπε να της δώσει το παιδί της το Γιώργο (θείος μου, αδερφός της μάνας μου, Γιώργος Νικολάου 1920-1997), για να πάνε στ’ Αχούρια να πάρουν τους νεκρούς. Στην αρχή φοβόταν η γιαγιά μου, αλλά τον άφησε να πάει, γιατί κι ο ίδιος της έλεγε ότι θα προσέχει και δεν θα πάθει τίποτα. Έτσι, μαζί με τον Φώτιο Ζάκκα και τα δύο μουλάρια του, έφυγαν για τη Μίχλα. Όπως μου έλεγε ο μπάρμπα Φώτης είχε δέσει φανέλες στις οπλές (στα πόδια) των ζώων, για να μην ακούγεται ο θόρυβος από τα πέταλα και τους καταλάβουν οι Γερμανοί”.
Να σημειωθεί, σύμφωνα με αναφορά του Αθανάσιου Γκόντοβου, ότι οι Γερμανοί συνέλαβαν σε διάφορα σημεία τον Ευάγγελο Αθανασίου, τον Κωνσταντίνο Αθανασίου μαζί με τη σύζυγό του Ανθούλα και το βρέφος της Γιαννούλα, ενός έτους, τους έφηβους Φώτιο Μητσέλο και Αικατερίνη Κεφαλά, την Παρασκευή Μπάτση, μαζί με την οχτάχρονη κόρη της Αντωνία και την εννιάχρονη Σταμάτω Νικολάου, τους οποίους έκαψαν ζωντναούς. Στην περιοχή Ζήση, κοντά στο Στερνάρι, θανατώνονται αναίτια και άνανδρα τέσσερα ακόμη άτομα: Ο Θεόδωρος Λάμπρου ή Θεοδώρου, και τρία μέλη μιας οικογένειας, η Πανάγιω Μπαλάσκα, ο υιός της Γεώργιος Μπαλάσκας και ο εγγονός της Κωνσταντίνος Μπαλάσκας. Ο αδερφός του δεκαεφτάχρονου Θεόδωρου Θεοδώρου ή Λάμπρου, που εκτελέστηκε στην τοποθεσία Ζήση στις 23.8.1944, ο Γεώργιος Θεοδώρου, είχε ήδη εκτελεστεί στις 19.9.1943 μαζί με άλλους οχτώ πατριώτες στο Δημοτικό Σχολείο Παραμυθιάς.
Τα δυο μικρότερα αδέρφια του εικοσάχρονου Κωνσταντίνου Μπαλάσκα, που δολοφονήθηκε την ίδια μέρα με τον πατέρα του και τη γιαγιά του, στις 23 Αυγούστου του 1944 στη θέση Ζήση, ο Απόστολος και ο Θόδωρος, είχαν χάσει τη ζωή τους στις 19 Ιουνίου του 1944 στην θέση Τρύπα, 300 μέτρα από το σημείο, όπου είναι χτισμένο το μνημείο της Μίχλας, λόγω ατυχήματος με εκτεθειμένο επικίνδυνο πολεμικό υλικό της Βέρμαχτ.
Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΣ
Πολύ συγκινητική και συνάμα συγκλονιστική είναι η περιγραφή του κ. Γεωργίου, μέσα από τη διήγηση του μπάρμπα Φώτη, για τη μικρή, ενός έτους, Γιαννούλα.
“Όταν έφτασαν στ’ Αχούρια τους βρήκαν όλους καμένους. “Πέρασαν τόσα χρόνια”, μου έλεγε ο μπάρμπα Φώτης, “και δεν μπορώ να ξεχάσω τη μικρή Γιαννούλα. Η μάνα της ήταν καμένη και την είχε στην αγκαλιά της. Της άνοιξα τα χέρια για να πάρω τη μικρή, κι ενώ η μάνα της ήταν μαύρη από τη φωτιά, αυτή ήταν άσπρη, κι όταν την πήρα από την αγκαλιά της μάνας της άνοιξε το κεφαλάκι της και χύθηκε το μυαλό της…”. Άλλους τους φόρτωσαν στα μουλάρια κι άλλους τους πήραν στην πλάτη και τους πήγαν στο μοναστήρι της Παναγίας. Εκεί έκαναν έναν πρόχειρο τάφο, πίσω από το ιερό και τους έθαψαν. Αυτά για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι. Εμείς θα φύγουμε και τα παιδιά μας δεν θα γνωρίζουν την ιστορία του χωριού τους. Παρά τη συναισθηματική μου φόρτιση, προσπάθησα να περιγράψω τα γεγονότα ψυχρά κι από απόσταση. Ίσως κάποιες λεπτομέρειες να σας στενοχώρησαν, αλλά νομίζω ότι έτσι θα καταλάβετε καλύτερα τα γεγονότα…”.
“ΚΛΑΣΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ”
Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αθανάσιος Γκόντοβος, ο οποίος έχει συγκεντρώσει και μαρτυρίες από ανθρώπους, που δεν υπάρχουν πια στη ζωή και είχαν βίωσαν την τραγικότητα εκείνων των στιγμών.
Μεταξύ άλλων είχε επισημάνει σε παλαιότερη ομιλία του ότι “η δολοφονία των αμάχων των Πέντε Εκκλησιών στη Μίχλα είναι μια πράξη που υπερβαίνει την ανθρώπινη λογική, είναι μια πράξη προερχόμενη από τον κόσμο της βαρβαρότητας. Είναι αδύνατον να την κατανοήσουμε. Μπορούμε μόνο να την περιγράψουμε. Επιτρέψτε μου να πω δυο λόγια για το πλαίσιο μέσα στο οποίο συντελέστηκε η πράξη αυτή στην προσπάθεια να κατανοήσουμε τη ροή των γεγονότων που οδήγησαν στην εκτέλεση”.
Και πρόσθεσε: “Δε γνωρίζουμε αν οι εκτελεστές της Μίχλας πλήρωσαν ποτέ για τα εγκλήματά τους. Ξέρουμε μόνο ότι δεν δικάστηκε κανείς ποτέ ούτε από ελληνικό, ούτε από γερμανικό δικαστήριο για τα εγκλήματα που διέπραξε στην Ήπειρο η Βέρμαχτ κατά τη διάρκεια της κατοχής, εκτός από το στρατηγό Λανς στα πλαίσια της συμμαχικής απόδοσης δικαιοσύνης που ξεκίνησε με την περίφημη δίκη της Νυρεμβέργης. Το έγκλημα της Μίχλας πέρασε για πολλά χρόνια απαρατήρητο και από την ελληνική ιστοριογραφία και από τη βιβλιογραφία της εθνικής αντίστασης και της κατοχής. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως είναι προτιμότερο να λησμονήσουμε αυτά τα δυσάρεστα επεισόδια του πολέμου με το επιχείρημα «πόλεμος ήταν, είχαμε θύματα». Όμως εδώ δεν πρόκειται για νεκρούς μαχητές που είχαν εμπλακεί σε ένοπλη σύγκρουση με τις στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής, αλλά για δολοφονίες ανύποπτων και ανυποψίαστων για τον κίνδυνο αμάχων που ούτε έβλαψαν, ούτε είχαν πρόθεση να βλάψουν προσωπικό ή εγκαταστάσεις της κατοχικής δύναμης. Πρόκειται για ένα κλασικό έγκλημα πολέμου”.
Για να καταλήξει: “Το να διατηρούμε στη μνήμη μας το ολοκαύτωμα της Μίχλας δεν είναι μόνον ένα χρέος απέναντι στους συμπατριώτες μας που δεν μπόρεσαν να έχουν μια φυσιολογική ζωή και έναν φυσιολογικό θάνατο, δεν πρόλαβαν καν να ζήσουν. Είναι και χρέος απέναντι στην ιστορία αυτού του τόπου η οποία θα ήταν άδικο να εκτοπιστεί για να μπει στη θέση της η ασύστολη προπαγάνδα σε μια εποχή που φαίνεται πως όλες οι εκδοχές της πραγματικότητας επιτρέπονται”.
Τότε είχε απευθύνει χαιρετισμό και ο Παναγιώτης Γεωργίου, ως αντιπρόεδρος της Αδελφότητας Πέντε Εκκλησιών, που με το λαγαρό λόγο του επεσήμανε ότι “το ολοκαύτωμα της Μίχλας είναι ίσως το μοναδικό, που δεν έτυχε μέχρι σήμερα της ανάλογης προβολής και οφείλουμε να αποκαταστήσουμε αυτή την παράληψη”.
Και υπογράμμισε ότι “επειδή κανένας πόλεμος δεν έχει ποτέ νικητές και ηττημένους, παρά μόνο ηττημένους, γι’ αυτό το λόγο ένα πρέπει να είναι το σύνθημά μας: «Ειρήνη, ποτέ πια πόλεμος», γιατί ο πόλεμος δημιουργεί εγκλήματα σαν κι αυτό που διαπράχτηκε στη Μίχλα”.
Κάθε φορά, που διαβαίνουμε από το μνημείο της Μίχλας, αναβαπτιζόμαστε στο πνεύμα του ηρωισμού και γεμίζει η ψυχή μας Ελλάδα!
Και μας περιτριγυρίζει ο καθάριος και μεταξένιος αγέρας, που φέρνουν οι ψυχές των πεσόντων.
