Ο ταμπουράς του Φώτου Τζαβέλλα, είναι το παλαιότερο, όπως λένε οι ειδικοί, μουσικό όργανο της νεότερης Ελλάδας, που κατασκευάστηκε από άγνωστο τεχνίτη στα τέλη του 18ου αι. και έπαιζε ο ήρωας του Σουλίου, γι’ αυτό φέρει και τ’ όνομά του.
Η μαρτυρία ότι ο Φώτης Τζαβέλλας καταπιάνονταν με τη μουσική, κυρίως τα χρόνια, που, μετά τη συνθηκολόγηση των Σουλιωτών με τον Αλή πασά είχε καταφύγει, μαζί με άλλους Σουλιώτες στην Κέρκυρα, προέρχεται από τον ιστορικό Χριστόφορο Περραιβό, που αναφέρει ότι φημίζονταν ως δεξιοτέχνης του οργάνου. Σημειωτέον ότι οι Σουλιώτες, που είχαν καταφύγει κατατρεγμένοι στην Κέρκυρα, επιδίδονταν στην οργανοπαιξία.
Ο ταμπουράς αυτός ήταν, ένα από τα κειμήλια, στο σπίτι των Τζαβελλαίων στο Ναύπλιο, απ’ όπου το 1980, οπότε η οικία δωρήθηκε στο κράτος, δόθηκε από τη γιαγιά του στον απόγονο της φάρας αείμνηστο ταξίαρχο ε.α. Λάμπρο Τζαβέλα και μετά το θάνατό του περιήλθε στο γιό του Κώστα, ο οποίος είναι μέλος του Πατριωτικού Ομίλου Απογόνων Αγωνιστών 1821 και Ιστορικών Γενών Ελλάδος και ο οποίος ενδιαφέρθηκε για την αξιοποίηση αυτού του κειμηλίου.
Έτσι ήρθε σε επαφή με το διακεκριμένο δικηγόρο Δημήτρη Σταθακόπουλο, ο οποίος ασχολείται με την μουσική και είναι γνώστης του ταμπουριού, αλλά και τον γνωστό οργανοποιό και συντηρητή μουσικών οργάνων Νίκο Φρονιμόπουλο.
Και το αποτέλεσμα ήταν ο ταμπουράς του Φώτου Τζαβέλλα να συντηρηθεί και να κατασκευαστεί αντίγραφό του με τη χρήση της ίδιας τεχνικής και των ίδιων υλικών.
Αξίζουν έπαινοι και στους τρεις, που με πολλή φροντίδα και ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κατόρθωσαν να διατηρήσουν ένα αξιόλογο αντικείμενο με ιστορική αξία, αλλά και αποκαλυπτικό οργανολογικών και εθνομουσικολογικών στοιχείων της εποχής εκείνης.
Το ταμπούρι του Τζαβέλλα, ο τρόπος παιξίματος του οποίου συνοδεύει τη φωνή, είναι ένα σκαφτό μεγάλο κομμάτι ξύλου περίτεχνα διακοσμημένο με κοκάλινες φολίδες. Είναι οκτάχορδο με ομαδοποίηση των χορών 4 στον ισοκράτη και δύο ζεύγη ανάπτυξης της μελωδίας (4-2-2) και εμφανίζει ιδιαίτερη τοποθέτηση των συρμάτινων μπερντέδων. Εσωτερικά έχει “ψυχή”, δηλαδή ένα ξυλαράκι, το οποίο συνδέει το άνω με το κάτω καπάκι, βελτιώνοντας το ηχητικό προσδόκιμο.
Ο ταμπουράς του Φώτου Τζαβέλλα, δεν είναι απλά ένα κειμήλιο, αλλά μια φωνή ζωντανή, που μας υπενθυμίζει ότι οι θερμοί πατριώτες του Σουλίου, έδωκαν το μεγάλο τους παρόν στο κάλεσμα του καθήκοντος.
Και εμείς ανασύροντας, όσο μας είναι μπορετό, με τις μελωδίες της καρδιάς μας, στη σύγχρονη μνήμη την αμάραντη προσφορά τους, δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να μαζέψουμε το ιερό αίμα των προγόνων εκείνων και τα τίμια αποκαΐδια του χώρου του Σουλίου και να τα δώσουμε στους ανθρώπους του καιρού μας, για να τα σπείρουν στις ψυχές τους
