Η οικογένεια είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή μας και συχνά απεικονίζεται ως ένας θερμός και αγαπητικός χώρος, όπου οι άνθρωποι αισθάνονται αγάπη, στήριξη και προστασία. Είναι το πρώτο περιβάλλον που μας κάνει να αισθανόμαστε ασφάλεια. Δυστυχώς όμως, δεν είναι όλες οι οικογένειες υγιείς και ευτυχισμένες. Μερικές φορές, οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια μπορεί να είναι τοξικές και να προκαλούν πόνο, άγχος, κατάθλιψη και πολλές φορές αυτοκαταστροφικές τάσεις. Δύναται να αποτελέσει ένα χώρο όπου επικρατεί τοξικότητα και αρνητικά συναισθήματα, αντίθετα προς την κλασική εικόνα της.
Οι τοξικές σχέσεις μέσα στις οικογένειες μπορούν να παρουσιαστούν σε πολλές μορφές και μεγέθη. Αυτές οι σχέσεις μπορούν να περιλαμβάνουν ψυχολογική ή φυσική κακοποίηση, αποκλεισμό, καταπίεση ή ακόμα και έλλειψη υποστήριξης και αγάπης. Μπορεί να προέρχονται από γονείς προς παιδιά, μεταξύ συζύγων, ή ακόμα και μεταξύ αδερφών. Αν και η οικογένεια θεωρείται συχνά ως ένας ασφαλής χώρος, όπου τα άτομα βρίσκουν αγάπη, στήριξη και καθοδήγηση, η πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ πιο πολύπλοκη.
Οι τοξικές σχέσεις είναι εκείνες που βλάπτουν την ψυχική, συναισθηματική ή σωματική υγεία των ατόμων. Σε μια τοξική σχέση, υπάρχει έλλειψη σεβασμού, εμπιστοσύνης, επικοινωνίας και ισορροπίας. Υπάρχει επίσης, κατάχρηση εξουσίας, έλεγχος, εκβιασμός, ενοχοποίηση, κριτική, παρεξήγηση και παραμέληση. Οι τοξικές σχέσεις μπορούν να είναι συναισθηματικές, ψυχολογικές, σωματικές ή σεξουαλικές. Μία από τις πιο δυσάρεστες μορφές τοξικής συμπεριφοράς είναι η ψυχολογική κακοποίηση. Συχνά δεν είναι ορατή με κλειστό μάτι, αλλά οι επιπτώσεις της μπορούν να είναι καταστροφικές. Η ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει επίμονη κριτική, υποτίμηση, απειλές, απομόνωση και άλλες μορφές εκφοβισμού, που συχνά αφήνουν βαθιές πληγές στην ψυχή του ατόμου.
Επιπλέον, η τοξικότητα μπορεί να δημιουργήσει ένα κλίμα δυσπιστίας και ανασφάλειας εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος. Τα μέλη της οικογένειας που υφίστανται τέτοιου είδους συμπεριφορά μπορεί να αναπτύξουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος, κατάθλιψη, έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων και άλλα ψυχολογικά προβλήματα που επηρεάζουν τη ζωή τους ακόμα και στην ενηλικίωση. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι τοξικές δυναμικές διασχίζουν γενιές, μεταδίδοντας παρόμοια πρότυπα συμπεριφοράς από γονείς σε παιδιά. Η σωματική κακοποίηση είναι μία από τις πιο εμφανείς μορφές τοξικότητας εντός της οικογένειας. Ενώ πολλοί συνδέουν τη σωματική κακοποίηση με τον τραυματισμό του σώματος, οι συνέπειές της επεκτείνονται πέρα από αυτό. Τα θύματα συχνά αντιμετωπίζουν σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχολογική τους υγεία, την αυτοεκτίμηση και την ικανότητα να δημιουργήσουν υγιείς σχέσεις στο μέλλον.
Με μια φευγαλέα ματιά τα αίτια της τοξικότητας των οικογενειών είτε μέσα από βιωματικές εμπειρίες ή εμπειρίες των κοντινών μας ανθρώπων μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω:
Η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας των μελών της οικογένειας: Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν ψυχολογικά ή ψυχιατρικά προβλήματα, όπως ναρκισσισμός, μανιοκατάθλιψη, σχιζοφρένεια, εξάρτηση από ουσίες ή βία. Αυτά τα προβλήματα μπορεί να επηρεάζουν τον τρόπο που συμπεριφέρονται και αντιδρούν στις σχέσεις μέσα στην οικογένειά τους.
Η οικογενειακή ιστορία και η κληρονομικότητα: Μερικές φορές οι τοξικές σχέσεις μπορεί να μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, ως ένας τρόπος αντιμετώπισης των προβλημάτων ή έκφρασης των συναισθημάτων. Αν κάποιος μεγαλώσει σε ένα τοξικό περιβάλλον, μπορεί να θεωρήσει ότι αυτό είναι φυσιολογικό ή αποδεκτό και να το επαναλάβει στις δικές του σχέσεις.
Η κοινωνική και πολιτισμική επιρροή: Συχνά, οι τοξικές σχέσεις μπορεί να ενισχύονται από τις κοινωνικές και πολιτισμικές προσδοκίες, όπως ο ρόλος του φύλου, η θρησκεία, η παράδοση, η τιμή ή η ντροπή. Αυτές οι προσδοκίες μπορεί να ασκούν πίεση στα μέλη της οικογένειας να συμμορφώνονται με κάποια πρότυπα ή να αποφεύγουν την αντιπαράθεση και την αλλαγή.
Υπάρχει ένα φάσμα τοξικών συμπεριφορών. Όλοι οι άνθρωποι σε όλες τις σχέσεις μπορεί να κάνουν κάποια από αυτά τα πράγματα μερικές φορές, αλλά αυτό δεν τους καθιστά τοξικούς. Μια τοξική σχέση ορίζεται από την επιμονή και τη συνέπεια συγκεκριμένων συμπεριφορών, την έντασή τους και τη ζημιά που κάνουν. Μια τοξική σχέση μειώνει την αυτοεκτίμηση τινός και μολύνει την ευτυχία, αλλά και τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο. Μπορεί η σχέση να ξεκινήσει υγιής, αλλά τα αρνητικά συναισθήματα ή οι μακροπρόθεσμες ανεκπλήρωτες ανάγκες είναι πιθανό να μεγαλώσουν και να αλλάξουν τους ανθρώπους μέσα σε αυτή.
Το γεγονός πως κάποιος μπορεί να αισθάνεται άσχημα όλη την ώρα και αποφεύγει να πει αυτά που θέλει, καθώς νιώθει πως δεν έχει πλέον νόημα, δεν υπάρχει προσπάθεια από την άλλη πλευρά με αποτέλεσμα να συμβιβάζεται μόνο η πρώτη πλευρά, η διαρκής κριτική και η ενοχοποίση του άλλου δείχνουν πως κάποιος σίγουρα βρίσκεται σε μία τοξική σχέση. Επιπρόσθετα, η σωματική ή η λεκτική βία, η παθητική επιθετική συμπεριφορά με τη μορφή της θυματοποίησης του εγώ, τα αλλεπάλληλα και κατάφωρα ψέματα και το πρόσχημα της διατήρησης της οικογενειακής σχέσης, λόγω του ίδιου του οικογενειακού θεσμού κάνουν «πλύση εγκεφάλου» στο άτομο κάνοντάς το να αισθάνεται άσχημα και να είναι μονίμως οργισμένο έχοντας μια αίσθηση μόνιμης αδικίας. Το άγχος, ο φόβος, ο θυμός, η θλίψη ή ενοχή και η χαμηλή αυτοεκτίμηση που οδηγεί στη μη έκφραση της άποψης κάποιου οδηγεί στο να μην έχει τον έλεγχο της ζωής του, καθώς φοβάται την κριτική των άλλων. Με τη σειρά της η χαμηλή αυτοπεποίθηση και ο αυτοσεβασμός μπορεί να τον οδηγήσουν στο να αισθανθεί πως είναι άχρηστος, ιδιαίτερα σε μία δύσκολη στιγμή, όπου αντί να βρεθεί σε υποστηρικτικό περιβάλλον, εκείνο φαίνεται να του βάζει «τρικλοποδιές». Οιοσδήποτε μπορεί να βρεθεί σε τέτοιες συγκυρίες ακόμα κι αν είναι ανεξάρτητος, δυναμικός ή μορφωμένος.
Εντύπωση προκάλεσαν οι ειδήσεις μέσα στις εορτές, που η εν λόγω τοξικότητα αντιμετωπίστηκε με τον τερματισμό της ζωής μελών της οικογένειας, ως ένδειξη ή κραυγή βοηθείας από ανηλίκους και μη που αδυνατούσαν να συνεχίσουν να υφίστανται τοιαύτες συμπεριφορές μέσα στην ίδια τους την οικογένεια. Κάτι τέτοιο αφορά σε μικρές κοινωνίες, όπως η Θεσπρωτία, αλλά και ευρέως στην Ελλάδα και τον κόσμο.
Το να βρεθεί κάποιος σε τέτοια σχέση δεν σημαίνει πως θα μείνει για πάντα εγκλωβισμένος εκεί. Αρκεί να αναγνωρίσει πως βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση, όσο κακό κι αν κάνει στον ψυχισμό και το «εγώ» του. Αυτό που πρέπει να κάνει είναι να ζητήσει βοήθεια από κάποιον που εμπιστεύεται, όπως ένα φίλο, ένα συγγενή, έναν σύμβουλο, έναν ψυχολόγο ή ένα γιατρό. Μπορεί να μοιραστεί μαζί τους τα συναισθήματά του, τις ανησυχίες του και τα προβλήματά του και να ζητήσει την υποστήριξη, την κατανόηση και την καθοδήγησή τους. Στη συνέχεια, πρέπει να τίθενται όρια στη σχέση με τον οιονδήποτε, δηλαδή να καθορίσει τι είναι αποδεκτό και τι όχι για εκείνον, να επιμείνει στο σεβασμό και την ειλικρίνεια και να αποφύγει τις καταστάσεις που τον κάνουν να νιώθει άβολα, απειλούμενος ή πληγωμένος.
Αυτό που προέχει και πρέπει να ακούγεται από το νεαρό της ηλικίας του καθενός είναι να φροντίζει κανείς πρώτα τον εαυτό του, την υγεία του, να κάνει πράγματα που του αρέσουν και του δίνουν ευχαρίστηση, να αναπτύξει τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητές του, ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του. Η φροντίδα του εαυτού πρωτίστως, χωρίς αυτό να ενέχει εγωιστική χροιά.
Η αξιολόγηση των σχέσεων, δηλαδή η ειλικρινής και ρεαλιστική ανάλυση των θετικών και των αρνητικών πτυχών μιας σχέσης, το αν υπάρχει περίπτωση να βελτιωθεί ή να αλλάξει η σχέση αυτή και η απόφαση του αν θέλει κάποιος να τη διατηρήσει ή να την τερματίσει. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο. Πολλές φορές, οι άνθρωποι παραμένουν σε τέτοιες σχέσεις λόγω πίεσης, φόβου ή έλλειψης επιλογών.
Η ανοιχτή συζήτηση μέσα στις οικογένειες, η ενημέρωση και η υποστήριξη των ατόμων που βιώνουν τέτοιες καταστάσεις είναι βασικά στοιχεία για τη δημιουργία ενός πιο υγιούς και στηρικτικού περιβάλλοντος. Χρειάζεται χρόνος, υπομονή, θάρρος και αυτοσυνειδητοποίηση, όπως και ειλικρινής και ανιδιοτελής υποστήριξη και αγάπη των οικείων. Σημαντικό είναι επίσης, το να ζητήσει κάποιος επαγγελματική βοήθεια αν χρειαστεί, κάτι που πολλάκις θεωρείται ταμπού, ενώ ο ψυχίατρος θα πρέπει να θεωρείται ειδικός στη θεραπεία της ψυχής, όπως ο ορθοπεδικός στην αποκατάσταση του μυοσκελετικού συστήματος.
Οι τοξικές σχέσεις μέσα στις οικογένειες μπορούν να αφήσουν βαθιές ουλές στο μυαλό και την καρδιά των ατόμων που τις βιώνουν. Η αναγνώριση και η αντιμετώπισή τους είναι σημαντικά βήματα για τη δημιουργία μιας υγιούς και ενισχυμένης οικογενειακής δυναμικής. Η εκπαίδευση και η ενίσχυση των γονέων για να αντιμετωπίζουν τις συγκρούσεις και να προάγουν την επικοινωνία μπορεί επίσης να συμβάλει στη μείωση της τοξικότητας στο περιβάλλον της οικογένειας.
Εν κατακλείδι, η αντιμετώπιση των τοξικών σχέσεων μέσα στις οικογένειες απαιτεί συλλογική προσπάθεια. Η αναγνώριση, η υποστήριξη και η εκπαίδευση είναι βασικά εργαλεία που μπορούν να οδηγήσουν σε υγιείς και εποικοδομητικές οικογενειακές σχέσεις, προσφέροντας ένα περιβάλλον όπου τα άτομα μπορούν να εξελίσσονται και να ακολουθούν το δικό τους μονοπάτι ευτυχίας και ευημερίας, όταν κάποιος τους το στερεί. Είναι σηματικό ο καθένας από εμάς να αντιληφθεί τη μοναδικότητα, την αξία και την αναγνώριση της προσφοράς του στην κοινωνία και την πολιτεία και να μην σταματήσει να πιστεύει στον εαυτό του, επειδή ο περίγυρός του απέτυχε να μιλήσει σε κάποιον ειδικό τη στιγμή που υπήρχε ανάγκη, απέτυχε να κάνει αυτοκριτική και απέτυχε να στηρίξει τον συνάνθρωπό του σε μια δύσκολη στιγμή. Είναι σημαντικό να γνωρίσει κάποιος τον εαυτό και την αξία του και να τοποθετήσει εκείνον σε προτεραιότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι εγωιστικό, αλλά να μπορεί να έχει υγιείς σχέσεις με τους γύρω του, αφού πρώτα αγαπήσει τον ίδιο του τον εαυτό.
