Παρότι το Κάστρο της Κιάφας χτίστηκε από τον Αλή πασά και όχι από τους Σουλιώτες, κάτι, που πολλοί δεν γνωρίζουν, είναι συνδεδεμένο με την ιστορία του Σουλίου και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της.
Με αφορμή τις σωστικές και στερεωτικές εργασίες, που πρόκειται γίνουν στο Κάστρο της Κιάφας του Σουλίου, το υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδότησε το έργο με 1.500. 000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης (χρειαζόταν άμεσα αυτή η παρέμβαση, γιατί έχει υποστεί φθορές από σεισμό, αλλά και από τη διάρκεια του χρόνου, και καταρρέει ημέρα με την ημέρα), η ιστορία του μνημείου αυτού, που έχει παρανοηθεί, έχει τη σημασία της.
Οι σκληροτράχηλοι πολεμιστές του Σουλίου, με την «σπαρτιάτικη» εκπαίδευση, δεν γνώριζαν από κάστρα, αλλά έπιαναν ένα φυσικό συνήθως «ταμπούρι», από τα πάμπολλα που τους πρόσφεραν τα βουνά τους, κι από εκεί επιδίδονταν σε κλεφτοπόλεμο ακόμη και τη νύχτα.
Θρυλείται ότι από την κορυφή του λόφου της Κιάφας ξεκίνησε και η επίθεση των 400 γυναικών του Σουλίου με επικεφαλής τη Μόσκω Τζαβέλα, στην εκστρατεία του καλοκαιριού του 1792, οι οποίες έδωσαν το σύνθημα της υποχώρησης στον στρατό του Αλή, αναγκάζοντας και τον ίδιο να καταφύγει στα Γιάννενα για να σωθεί.
Το Κάστρο της Κιάφας Σουλίου χτίστηκε από τον Αλή πασά μετά το τέλος του δεύτερου πολέμου με τους Σουλιώτες (1802 – 1803), που κατέληξε στην καταστροφή τους.
Μετά τον πόλεμο του 1800 την ανατίναξη του Κουγκίου το 1803 και την έξοδο των Σουλιωτών προς την Πάργα, το Ζάλογγο και την μονή Σέλτσου, ο Αλή πασάς έχτισε το ισχυρό κάστρο με ανάκτορο -– φρούριο.
Οι κάτοικοι στο Τετραχώρι του Σουλίου, όταν ήταν σε κίνδυνο, κατέφευγαν σαν τελευταίο καταφύγιο στο ύψωμα της Τρύπας, όπου υπήρχε πρώτα ένας πύργος (Κούλια) στη θέση Κιάφα και είχε και νερό (πόλεμος του 1792). Στον πόλεμο του 1800 με τον Αλή πασά, οι Σουλιώτες οχύρωσαν και το Κούγκι με δύο πυροβόλα.
O Αλή πασάς πάνω στην Κιάφα έφτιαξε το Κάστρο για να μην ξαναπατήσουν οι ατρόμητοι Σουλιώτες στην περιοχή του Σουλίου. Το κάστρο χτίστηκε στο ύψωμα Μπίρα ή Τρύπα. Είχε πρόσβαση μόνο από τα ανατολικά, διέθετε πολυγωνικούς προμαχώνες, δύο πύλες εισόδου, θυρίδες ελαφρών όπλων, το σεράι του Αλή, αθέατους διάδρομους επικοινωνίας, αποθήκες, δύο στέρνες νερού, ενδιάμεσους προμαχώνες. Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους το 1912, εγκαταλείφθηκε οριστικά.
Μέσα από την αναστήλωση του Κάτρου της Κιάφας, αλλά και με την ανάδειξη του ιστορικού χώρου του Σουλίου (που είναι επιβεβλημένη με την υπέρβαση των διάφορων εμποδίων, αλλά και την αποφασιστικότητα, η οποία πρέπει να επιδειχθεί για να γίνει), μπορούν να ανατείλουν παλαιά ιδανικά και να τιμηθούν οι Σουλιώτες, οι οποίοι τον ωραίο Ελληνικό θρύλο τον μετέτρεψαν σε ζωντανή ιστορία.
Οι Σουλιώτες έδωκαν την ιδέα του ανθρώπου, με βίωμα ότι η σκλαβιά δεν κρατιέται από τον άνθρωπο, που πλάστηκε αληθινά λεύτερος. Με το ντουφέκι στο χέρι. Με βαθύτερη συνείδηση της πανανθρώπινης και ανέσπερης θυσίας τους.
