Από την άνοιξη του 1944 η κατάσταση στη περιοχή της Θεσπρωτίας μεταβάλλεται, από την ανάγκη να εξασφαλιστεί ελεύθερος διάδρομος μεταξύ θαλάσσης και ορεινών συγκροτημάτων Σουλίου για την απόβαση συμμαχικών αποσπασμάτων και υλικού στις ακτές. Η παρουσία των ενόπλων Μουσουλμάνων της Θεσπρωτίας, που ενισχύουν τις Γερμανικές δυνάμεις με 2500 καλώς εξοπλισμένους και εκπαιδευμένους άνδρες, θεωρήθηκε σαν σοβαρό πρόσκομμα για τη συνέχιση των επιχειρήσεων. Ολόκληρη η παραλιακή ζώνη, από των εκβολών του Αχέροντα μέχρι των ελληνοαλβανικών συνόρων, επιτηρείτο και εφυλάσσετο από τις ομάδες αυτές.
Για την εξασφάλιση της παραλιακής ζώνης κρίθηκε αναγκαία η κατάληψη των κέντρων αντιστάσεων που θα εξασφάλιζαν τους χώρους αποβάσεως ( εκβολές Αχέροντα ), όπως η Παραμυθιά, η Πάργα και η στενωπός Ποντάρι. Η κατάληψη της Πάργας πραγματοποιήθηκε την 3η Απριλίου , αλλά την 4η Απριλίου ανακαταλήφθηκε από 1500 ενόπλους Μουσουλμάνους και 300 Γερμανούς.
Την επιχείρηση αυτή διαδέχονται πολλές άλλες μεταξύ ενόπλων Μουσουλμάνων της περιοχής και των Ε.Ο.Ε.Α. Την 27η Ιουνίου καταλαμβάνεται η Παραμυθιά και τα Βορείως αυτής υψώματα των Αγίων Θεοδώρων από το ΙΙ/16 Τάγμα Ανταρτών, με διοικητή τον Λοχαγό Κ. Ζιώγα. Την 28η Ιουνίου εισέρχεται στην Παραμυθιά ο Διοικητής του 16 Συντάγματος Ταγματάρχης Κρανιάς Αριστείδης και την πρωία της 30ης Ιουνίου ο Διοικητής της Χης Μεραρχίας Συνταγματάρχης Β. Καμάρας.
Την 29η Ιουνίου ανακαταλήφθηκε η Πάργα. Τόσο στην Παραμυθιά όσο και στην Πάργα ελήφθησαν μέτρα τιμωρίας των Μουσουλμάνων, που είχαν διαπράξει φόνους και εμπρησμούς- 43 καταδικάστηκαν από το στρατοδικείο σε θάνατο και εκτελέστηκαν-και προστασίας των γυναικοπαίδων από την οργή του ελληνικού πληθυσμού-600 περίπου γυναικόπαιδα βρήκαν προστασία, διατροφή και περίθαλψη σε χώρο συγκέντρωσης στην Παραμυθιά. Οι δυνάμεις των ενόπλων Μουσουλμάνων, εκτελώντας διαταγές της Γερμανικής Διοίκησης, εγκατέστησαν γραμμή μάχης σε υψώματα Δυτικά και Βορειοδυτικά της Παραμυθιάς και Βορείως της Πάργας, επιδιδόμενοι σε επιδρομές, ληστείες και φόνους εντός της καταληφθείσης υπό των Ε.Ο.Ε.Α. περιοχής. Προς τούτους απεστάλη προκήρυξη που τους εκάλει να παύσουν να συνεργάζονται με τους Γερμανούς και να καταθέσουν τα όπλα, αλλά αυτοί καμία απάντηση δεν έδωκαν.
Πληροφορίες έφεραν τους συνεργαζόμενους με τους Γερμανούς ενόπλους Μουσουλμάνους να ετοιμάζουν επίθεση για την ανακατάληψη της Παραμυθιάς. Για την εξασφάλιση της Πόλης το ΙΙ Τάγμα του 16ου Συντάγματος προωθήθηκε από την 27η Ιουνίου στο Στενό Αγίων Θεοδώρων Σέλιανης, τοποθεσία απέχουσα περί τα 4 χιλιόμετρα από την Παραμυθιά, για να απαγορεύσει την αμαξιτή οδό Μενίνα – Παραμυθιά. Το Τάγμα έλαβε διάταξη με τον 5ο Λόχο υπό τον Εύελπι Χριστόπουλο Χρίστο στα δεξιά, τον 6ο Λόχο υπό τον υπολοχαγό Γριβάκο Πέτρο στα αριστερά ( τοποθεσία ΚΟΚΚΙΝΑ ΧΩΜΑΤΑ ), και τον 2ο Λόχο Μηχανημάτων υπό τον τότε Εύελπι Παναγιωτακόπουλο Γεώργιο στην Παραμυθιά.
Όλοι οι αντάρτες του Τάγματος κατήγοντο από την περιοχή, και έπνεαν μένεα κατά των Μουσουλμάνων, που θεωρούσαν σφαγείς του ελληνισμού της Θεσπρωτίας. Οι άνδρες του 5ου Λόχου προήρχοντο κυρίως από τα χωριά Προδρόμι, Βέλιανη και Καρυώτι, και οι πλείστοι ήταν παλαίμαχοι αντάρτες του εκ Προδρομίου οπλαρχηγού ( Υπολοχαγού των Ε.Ο.Ε.Α. ) Γεωργίου Κωνσταντίνου (Κώτσιο-Νικόλα ), γενναίου και ατρόμητου πολεμιστή. Ο 6ος Λόχος περιελάμβανε αντάρτες από τα χωριά Ζερβοχώρι ( οπλαρχηγός Κωνσταντίνου ), Αγορά-Χόικα οπλαρχηγός Λιόλιος ), περιοχή Φαναρίου (οπλαρχηγός Ντούσκος ), Προδρόμι ( οπλαρχηγός Τσίτσος Χρήστος ).
Η επίθεση των ενόπλων Μουσουλμάνων εκδηλώθηκε την 0530 ώρα της 30ης Ιουνίου επί της κατευθύνσεως από Μενίνα προς Αγίους Θεοδώρους. Προηγούντο δύο Γερμανικά αυτοκίνητα έλκοντα ένα Πυροβόλο των 47 και ένα βλητοφόρο πλήρες βλημάτων. Δέκα περίπου αυτοκίνητα πλήρη Γερμανών ( δύναμη 250 περίπου άνδρες ) και 100 περίπου Μουσουλμάνοι , πολλοί έφιπποι, εντοπίστηκαν να αναμένουν στη θέση « Κεφαλόβρυσο », εκεί ακριβώς όπου ο πλάτανος και η πηγή.
Οι αντάρτες άρχισαν τα πυρά εναντίον του εχθρού από την απόσταση των 300 μέτρων, και οι επί των οχημάτων Γερμανοί κατήλθαν αυτών και άρχισε η μάχη. Οι θέσεις των ανδρών του 6ου Λόχου ήσαν πολύ επισφαλείς, διότι η τοποθεσία ήταν πεδινή και εκτεθειμένη στα πυρά του εχθρού. Παρά ταύτα οι αντάρτες επέδειξαν ευψυχία και εκράτουν τις θέσεις τους. Ενώ οι θέσεις του 5ου Λόχου ήταν πλεονεκτικότερες κατά το δεξιό τους μόνο, όπου και τα βραχώδη προπετάσματα που κάλυπταν τους αντάρτες.
Πλέον της ημίσειας ώρας οι Γερμανοί και Μουσουλμάνοι καθηλώνονται εντός των χανδάκων από τα δραστικά πυρά των ανταρτών, παρά την υπεροχή των πυρών τους, που ενισχύονταν και από πυρά βαρέων όλμων. Βαρύ πολυβόλο του 5ου Λόχου, που είχε ταχθεί στα δεξιά του και εντός σχισμής βράχου, θέριζε ολόκληρη την μεταξύ του έλους και των αντερεισμάτων του υψώματος Ζουμπάνι έκταση στην οποία διεξήγετο η μάχη, και καθιστούσε την προχώρηση του εχθρού αδύνατη. Το πολυβόλο τούτο, λάφυρο των Προδρομιτών ανταρτών από προηγούμενους αγώνες τους με τους Γερμανοιταλούς, χειρίζετο ο αντάρτης Χρίστος Τσίτσος. Προήχθη σε επιλοχία για τον ηρωισμό του κατά τη μάχη αυτή.
Οι Γερμανοί έταξαν τότε εις αγρόν του Νεοχωρίου Πυροβολαρχία από τέσσερα πυροβόλα και άρχισαν δραστικά πυρά. Επεσήμαναν το πολυβόλο και έβαλαν συνεχώς κατ’ αυτού.
Τα πυρά των ανταρτών ήλθαν να ενισχύσουν δύο όλμοι Ιταλικής προελεύσεως από τον Λόχο μηχανημάτων του Τάγματος, εκ των οποίων μόνο ο ένας κατέστη δυνατό να μεταφερθεί δια των χειρών σε κατάλληλο θέση, στα δεξιά του 5ου Λόχου, ώστε να προσβληθεί η εχθρική πυροβολαρχία. Την στιγμή όμως εκείνη ο διοικητής του Τάγματος εντόπισε από το παρατηρητήριο του φάλαγγα δέκα περίπου Γερμανικών αυτοκινήτων να κινούνται από τη Μενίνα προς Αγίους Θεοδώρους, προς ενίσχυση της μάχης. Τα αυτοκίνητα στάθμευσαν στο πλάτανο στο Κεφαλόβρυσο ( πλάτανος του αράπη ), και οι Γερμανοί άρχισαν να καταλαμβάνουν θέσεις μάχης. Ο διοικητής του Λόχου μηχανημάτων διετάχθη να μεταφέρει τα πυρά του όλμου στον πλάτανο, πράγμα που έγινε με απόλυτη ευστοχία. Μετά από λίγο οι Γερμανοί υποχωρούν ατάκτως και δρομέως επί της αμαξιτής προς Μενίνα.
Ευθύς αμέσως οι 5ος και 6ος Λόχοι εκδηλώνουν επίθεση κατά των υποχωρούντων Γερμανών. Σκηνές άφθαστου ηρωισμού των ανταρτών λαμβάνουν χώρα. Ο 5ος Λόχος συλλαμβάνει αιχμαλώτους και άγεται πολύ πέραν του Κεφαλοβρύσου. Ο 6ος Λόχος προελαύνει παράλληλα του λιμνώδους έλους και επιτίθεται κατά των παρά την Σκουπίτσα Γερμανών, που τρέπονται σε φυγή. Η μάχη των Αγίων Θεοδώρων ήταν η πρώτη μάχη εκ παρατάξεως σε πεδινή περιοχή που έδωκαν οι ανταρτικές ομάδες. Ο άφθαστος ηρωισμός των εμπειροπολέμων ανδρών του ΙΙ/16 Τάγματος έγραψε σελίδες δόξας και ηρωισμού που έλαμψαν σ’ ολόκληρη την Ελλάδα. Τεράστια η σημασία της , γιατί απέτρεψε τη ανακατάληψη της Παραμυθιάς και ολοκλήρου της περιοχής από τους Γερμανούς και τους συνεργαζόμενους μ’ αυτούς ένοπλους Μουσουλμάνους.
Το Τάγμα είχε ένα νεκρό, τον αντάρτη του 5ου Λόχου Κοντό Σωτήριο, και 5 τραυματίες, τους αντάρτες Σιώχο Παναγιώτη, Παπαδόπουλο Νικόλαο, Δημητρίου Φώτιο, Τάχια Βασίλειο και Σακαντέμη Ιωάννη. Στο Κεφαλόβρυσο, κάτωθεν του πλατάνου, ανευρέθηκαν μετά την λήξη της μάχης 30 Γερμανοί νεκροί. Άλλοι 6 νεκροί Γερμανοί περισυνελέγησαν εκ του λοιπού πεδίου της μάχης. Οι Γερμανοί είχαν και 42 τραυματίες.
Επί του πεδίου της μάχης περισυνελέγησαν υπό των ανταρτών σαν λάφυρα 2 αυτοκίνητα, 1 αντιαρματικό πυροβόλο, 1 βλητοφόρο, 2 ασύρματοι, 5 οπλοπολυβόλα, 10 κτήνη, 35 τυφέκια μάουζερ.
*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι στρατηγός ε.α., μέλος και τ. πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας.
Βοηθήματα
– « Αρχεία Εθνικής Αντίστασης », Εκδόσεις ΓΕΣ 1998, με την επιμέλεια επιτροπής ανωτάτων αξιωματικών υπό την προεδρία του υποστρατήγου Γ. Γκορέζη.
– « Εθνική Αντίσταση 1941-45 », Υποστρατήγου Γ. Γκορέζη, 1999, Εκδόσεις Δωδώνη.
– « Πολεμική Έκθεση Δράσης ΙΙ/16 Τάγματος Ανταρτών », Αντισυνταγματάρχης Κ. Ζιώγας, τότε Διοικητής Τάγματος.
– « Πολεμική Έκθεση Δράσης Γενικού Αρχηγείου ΕΟΕΑ », Π. Νικολόπουλος, Διευθυντής Γραφείου Επιχειρήσεων
Join the Conversation