Η συνειδητοποίηση των κινδύνων για το περιβάλλον αναπτύχθηκε βαθμιαία στη κοινή γνώμη, καθώς συσσωρεύονταν οι επιστημονικές αποδείξεις και γίνονταν αισθητές οι άμεσες συνέπειες της ρύπανσης και των άλλων μορφών υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Στην αντιμετώπιση του προβλήματος αρχικά κέρδισε έδαφος η προσέγγιση των λεγόμενων «περιβαλλοντιστών», που προτείνει μεταρρυθμίσεις που θα κάνουν πιο ευχάριστη τη ζωή των ήδη προνομιούχων, αδιαφορώντας για τα προβλήματα της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας, αλλά με τον χρόνο συνειδητοποιήθηκαν τα ευρύτερα προβλήματα. Η περιβαλλοντική κρίση είναι σήμερα αναγνωρισμένη απ’ όλους.
Η αναγνώριση της ανάγκης για μια κρατική αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης έγινε με τη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για το Ανθρώπινο Περιβάλλον, που πραγματοποιήθηκε το 1972 στη Στοκχόλμη. Το 1987 η Παγκόσμια Επιτροπή Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος του ΟΗΕ δημοσίευσε έκθεση με τίτλο « το κοινό μας μέλλον », που εξέταζε τις προοπτικές εξέλιξης μεταξύ άλλων της ενέργειας, των τροφίμων, της βιομηχανίας, των διεθνών οικονομικών σχέσεων και των ανθρώπινων οικισμών. Η έκθεση αυτή εγκαινίαζε την εποχή της ελεγχόμενης ανάπτυξης, αλλά οι προτάσεις της έπεσαν στο κενό, αφού η υλοποίηση τους θα έθετε σε κίνδυνο το διεθνές οικονομικό σύστημα και τις πολιτικές δομές πάνω στις οποίες αυτό εστηρίζετο.
Είκοσι χρόνια μετά την σύνοδο του ΟΗΕ στη Στοκχόλμη στη νέα συνάντηση των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον το 1992 στο Ρίο Ιανέϊρο αντιπρόσωποι 178 χωρών και 117 αρχηγοί κρατών υπέγραψαν τη « διακήρυξη του Ρίο », που διατρανώνει το στόχο της ελεγχόμενης ανάπτυξης. Το κείμενο της διακήρυξης δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα ευχολόγιο. Ακολουθεί μετά δέκα χρόνια το φιάσκο της διάσκεψης του Γιοχάνεσμπουργκ, όπου το επιχειρηματικό λόμπι, που στη διάσκεψη του Ρίο αντιμετωπιζόταν με καχυποψία, συμμετείχε τώρα σαν ομάδα με τον τίτλο επιχειρηματική δράση για τη βιώσιμη ανάπτυξη
( sustainable development ), και έδωσε λαβή στο σλόγκαν , « από δω και πέρα οι φτωχιές χώρες θα φροντίζουν να είναι φιλικές όχι στο περιβάλλον, αλλά στους ξένους επενδυτές ».
Στη παγκόσμια σύνοδο του Παρισιού στις 12 Δεκ του 2015, αποφασίστηκαν ουσιαστικά μέτρα για την επιβράδυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής εντός των επόμενων δεκαετιών. Η μέθοδος όμως που υιοθετήθηκε είναι ότι κάθε κράτος ορίζει τους στόχους του για τη μείωση των εκπομπών αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ακολουθεί η τελική διακήρυξη της διάσκεψης της Μαδρίτης το 2020 με τη συμμετοχή 200 χωρών, όπου κανείς δεν είδε στα κείμενα που εγκρίθηκαν να αντανακλάται το αίτημα για ριζοσπαστικές και άμεσες ενέργειες. Σημειώνεται ότι η Συμφωνία του Παρισιού έθεσε τον στόχο να μην ανέβει η θερμοκρασία πάνω από 1,5 βαθμό Κελσίου. Μέχρι τώρα, ο πλανήτης κινείται σε μια αύξηση της τάξης των 3-4 βαθμών Κελσίου. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, δήλωσε «απογοητευμένος» από το αποτέλεσμα της διάσκεψης, και ο Tramp της Αμερικής εγκατέλειψε τη Συμφωνία του Παρισιού. Όμως ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Τζο Μπαϊντεν διαβεβαίωσε προεκλογικά και έκανε πράξη μετεκλογικά την επανεμπλοκή των ΗΠΑ στη συμφωνία.
Μέχρι σήμερα η υγεία του πλανήτη Γη συνεχίζει να επιδεινώνεται :
Η συνολική έκταση των ερήμων έχει αυξηθεί κατά 120 εκατομμύρια εκτάρια, το 50% όλων των πηγών, ποταμών και λιμνών έχουν ήδη μολυνθεί, περισσότεροι από 2 δις άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν από χολέρα, τύφο και δυσεντερίες, και πάνω από 3 δις άνθρωποι δεν έχουν κατάλληλα συστήματα απολύμανσης. Η ατμοσφαιρική ρύπανση και η όξινη βροχή καταστρέφουν το περιβάλλον, ενώ το στρώμα του όζοντος μειώνεται συνεχώς, και η αυξημένη συγκέντρωση των σωματιδίων του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, καθώς και άλλων αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου επιφέρει σημαντική άνοδο της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας. Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια επικείμενη αύξηση της θερμοκρασίας κατά 6-8 βαθμούς Κελσίου, που είναι σε θέση να επιφέρει μεγάλες αλλαγές στο κλίμα της Γης και τρομερές επιπτώσεις στο πολιτισμό της. Οι συνεχείς πυρκαϊές και οι καιρικές θεομηνίες βεβαιώνουν του λόγου το αληθές.
Όσον αφορά τα κόστη για τις περιβαλλοντικές πολιτικές ειδικά στη χώρα μας , έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος ανεβάζει το κόστος της ανθρωπογενούς κλιματικής μεταβολής , ως το τέλος του 21ου αιώνα -φυσικά εάν δεν γίνει καμία παρέμβαση- στο εξωφρενικό ποσό των 700 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το κόστος, σε αυτή την νέα εποχή, θα είναι πολύ μικρότερο από την τραγωδία με τις εκατόμβες των θυμάτων που αντιμετωπίσαμε κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ως συνέπεια της έντασης της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Μπροστά σ’ αυτόν τον Αρμαγεδδώνα η ανθρωπότητα το 2021 συμφώνησε πάνω στο Σύμφωνο της Γλασκόβης για το κλίμα, που είναι καλύτερο από το τίποτα, και προβλέπει θετικά βήματα προς τα εμπρός. Το κείμενο αναγνωρίζει ότι ο στόχος του 1,5 βαθμών Κελσίου πρέπει πλέον να είναι ο κανόνας και ότι ο περιορισμός της υπερθέρμανσης του πλανήτη απαιτεί γρήγορες μειώσεις εκπομπών αυτή τη δεκαετία. Δεύτερον, το Σύμφωνο ζητά τη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα και των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων.
Προστίθενται επιπλέον δύο κύριες προκλήσεις: Η πρώτη είναι να πειστούν οι καθυστερημένοι να ενημερώσουν τα εθνικά τους σχέδια για το κλίμα, καθιστώντας τα πιο φιλόδοξα από προηγούμενες εκδόσεις, προκειμένου να μειωθεί το χάσμα των παγκόσμιων εκπομπών σε επίπεδο συμβατό με την τροχιά 1,5°C. Η δεύτερη πρόκληση έγκειται στη διασφάλιση της ευθυγράμμισης όλων των χρηματοοικονομικών ροών με τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού.
Η Γλασκόβη προώθησε την παγκόσμια συζήτηση σε άλλους κρίσιμους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των ειδικών τομεακών συμφωνιών για το μεθάνιο, την αποψίλωση των δασών και τις μεταφορές, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν θετικές επιπτώσεις. Οι περισσότερες από αυτές τις συμφωνίες είναι εθελοντικές δεσμεύσεις, αλλά αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς η δήλωση ΗΠΑ-Κίνας για την ενίσχυση της δράσης για το κλίμα. Μαζί, οι δύο χώρες αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 40% των παγκόσμιων εκπομπών και αυτή η δήλωση στέλνει ένα σαφές μήνυμα στις παγκόσμιες αγορές να απομακρυνθούν από τις ρυπογόνες δραστηριότητες.
Το κείμενο της “Συμφωνίας της Γλασκώβης για το κλίμα” εγκρίθηκε έπειτα από δύο εβδομάδες επίπονων διαπραγματεύσεων. Ο πρόεδρος της διάσκεψης Αλόκ Σάρμα, σε μια απόδειξη της δυσκολίας να επιτευχθεί αυτή η συμφωνία, με σπασμένη από τη συγκίνηση φωνή και δάκρυα στα μάτια εξέφρασε “βαθιά λύπη” για τις αλλαγές που επήλθαν την τελευταία στιγμή στο θέμα των ορυκτών καυσίμων έπειτα από αίτημα της Κίνας και της Ινδίας.
Καμένες από την υπόσχεση που εξακολουθούν να μην τηρούν οι πλούσιες χώρες να φέρουν από το 2020 την κλιματική βοήθειά τους στον Νότο με 100 δισεκ. δολάρια τον χρόνο, οι φτωχές χώρες, που είναι οι λιγότερο υπεύθυνες για την υπερθέρμανση αλλά στην πρώτη γραμμή των επιπτώσεών της, απαιτούσαν μια ειδική χρηματοδότηση “απωλειών και ζημιών” τις οποίες υφίστανται ήδη. Όμως οι ανεπτυγμένες χώρες, στην πρώτη γραμμή των οποίων οι Ηνωμένες Πολιτείες που φοβούνται ενδεχόμενες δικαστικές συνέπειες, αντιτάχθηκαν σθεναρά. Και παρά τη θέλησή τους, οι φτωχές χώρες υποχώρησαν, δεχόμενες μια συνέχιση του διαλόγου προκειμένου να μην χαθεί η πρόοδος στη μάχη κατά της υπερθέρμανσης, τα αποτελέσματα της οποίας τις απειλούν ήδη άμεσα, και δηλώνοντας “εξαιρετικά απογοητευμένες”. “Είναι μια προσβολή προς τα εκατομμύρια των ανθρώπων οι ζωές των οποίων έχουν καταστραφεί από την κλιματική κρίση”, σχολίασε η Τερέζα Άντερσον από τη ΜΚΟ ActionAid International.-
Στην Ευρώπη προχωρά με γοργούς ρυθμούς η λεγόμενη Πράσινη Συμφωνία. Ένας ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα έχει καταστήσει τον πολιτικό στόχο της κλιματικής ουδετερότητας νομική υποχρέωση και έθεσε έναν νέο στόχο για αυτή τη δεκαετία: μείωση των εκπομπών στο 55% κάτω από τα επίπεδα του 1990 έως το 2030. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια δέσμη νέων νομοθετικών προτάσεων στο πλαίσιο «Fit for 55», που συνδυάζουν την ενίσχυση των υφιστάμενων πολιτικών για το κλίμα με νέες που έχουν σχεδιαστεί .
Η χώρα μας, αν και δεν συμβάλλει πολύ στην κλιματική κρίση, επηρεάζεται άμεσα από αυτήν. Η Μεσόγειος είναι ένα hotspot της κλιματικής αλλαγής και η κατάσταση θα γίνει πολύ χειρότερη τα επόμενα χρόνια, με έντονους καύσωνες και καταστροφικές πυρκαγιές του είδους που βλέπουμε τα καλοκαίρια. Είναι επομένως πολύ προς το συμφέρον της Ελλάδας να υποστηρίξει ισχυρά μέτρα και να συμμετάσχει στις διεθνείς και περιφερειακές πρωτοβουλίες. Πράγματι, η χώρα αναμένεται να ευθυγραμμίσει την αναπτυξιακή της διαδικασία με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.
Σε μια δύσκολη εποχή λόγω της ενεργειακής φτώχειας που μας έφερε ο πόλεμος στην Ουκρανία, το ελληνικό κοινοβούλιο ψήφισε πρόσφατα το νόμο για το κλίμα. Χωρίς να υποτιμούμε τη πραγματικότητα ότι στη νέα εποχή που μπήκαμε η απολιγνιτοποίηση πρέπει να έχει διαφορετική προσέγγιση και να συνδεθεί με πραγματική διείσδυση των ΑΠΕ και με τη δυνατότητα αποθήκευσης της ενέργειάς τους. Χρειάζεται χρόνος, κα το κόστος θα είναι πάρα πολύ υψηλό. Δεν είναι μόνο ο πόλεμος αλλά και η πολιτική της Ευρώπης για την πράσινη μετάβαση που αύξησε την τιμή του φυσικού αερίου και πρέπει εμείς να έχουμε ανοιχτές τις επιλογές του λιγνίτη για να είμαστε ασφαλείς. Για να είναι αποτελεσματική η κλιματική μετάβαση προϋποθέτει να υπάρχει συμμετοχή της κοινωνίας. Χρειάζεται να δείξουμε τη φροντίδα της πολιτείας ώστε να μην την αντιληφθούν οι πολίτες ως ένα πρόσθετο κόστος στην καθημερινότητα τους
Ασφαλώς, οι στόχοι για το κλίμα θα πρέπει στη συνέχεια να μετατραπούν σε αποτελεσματικά μέσα πολιτικής, που θα αποφέρουν αποτελέσματα, και αυτό θα απαιτήσει όχι μόνο νέες συνεργασίες μεταξύ εθνικών και τοπικών αρχών, αλλά και ισχυρή συμμετοχή των ενδιαφερομένων και των πολιτών. Και οι δύο πρέπει να συμμετέχουν καλύτερα στη διαδικασία, μέσω ανοιχτού και εποικοδομητικού διαλόγου, που θα επιτρέψει τον από κοινού σχεδιασμό βιώσιμων λύσεων και την οικοδόμηση πιο ανθεκτικών κοινωνιών. Το κόστος της αδράνειας είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος της πρόληψης.
*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι Υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας
Join the Conversation