Η Επέτειος της Μεγάλης « Εαρινής Επίθεσης » των Ιταλών

Συντάκτης: Γκορέζης Γεώργιος

Οι αλλεπάλληλες επιτυχίες του Ελληνικού Στρατού στο Αλβανικό μέτωπο δημιούργησαν ανησυχία στους ιταλούς. Στις 19 και 20 Ιανουαρίου 1941 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στο Σάλτσμπουργκ της Γερμανίας με τη συμμετοχή εκτός του Χίτλερ και Μουσολίνι, των Υπουργών Φον Ρίμπεντροπ και Τσιάνο, των Γερμανών Στρατηγών Γιόντλ, Χάλντερ, Φον Μπράουχιτς και Φον Ρίντελεν και των Ιταλών Στρατηγών Γκουτσόνι και Μάρας. Ο Χίτλερ εξεδήλωσε την πρόθεση για επίθεση στα Βαλκάνια, και έπρεπε ο Μουσολίνι να επιτύχει μέχρι τότε μια νίκη κατά των Ελλήνων. Για το σκοπό αυτό μέχρι τέλος Φεβρουαρίου μεταφέρθηκαν στην Αλβανία δέκα νέες ιταλικές μεραρχίες, ενώ δεκάδες πλοία αποβίβαζαν καθημερινά στα αλβανικά λιμάνια χιλιάδες τόνους εφόδια, πυρομαχικά, αυτοκίνητα και μέσα πυρός.
Παράλληλα προσήλθαν για να υπηρετήσουν ως αξιωματικοί στον ιταλικό στρατό για την ανύψωση του ηθικού του οι Υπουργοί Μπαρτάι, Παβολίνι, Ρικάρντι, Ρίτσι, Γκόρλα, οι θορυβωδέστεροι από τους ανώτερους αξιωματούχους του φασισμού Φαρινάτσι και Τζιανέτι, καθώς και ο γαμπρός του Μουσολίνι Γκαλεάτσο Τσιάνο. Όλα ήταν έτοιμα για τη μεγάλη εαρινή επίθεση, Primavera, όπως την ονόμασαν οι ιταλοί.
Μέχρι τον Μάρτιο To Ελληνικό Β΄ Σ. Στρατού είχε προωθηθεί στη γραμμή Τρεμπεσίνα-Μπούμπεσι-Μάλι Σπαντάριτ, με την Ι Μεραρχία την 7η Μαρτίου να έχει υπερβεί το χωριό Μετζγκοράνι. Στη Ζώνη του Α΄Σ. Στρατού η ΙΙ Μεραρχία επιτέθηκε την 7η Μαρτίου στην περιοχή Γκόλικο και απώθησε τον εχθρό Δυτικά του υψ. Γκόλικο. Η ιταλική επίθεση δεν βρήκε ανέτοιμους τους Έλληνες, οι οποίοι από το Φεβρουάριο είχαν προιδεαστεί για ενδεχόμενη ιταλική επίθεση, και προέβησαν σε αναδιάταξη των δυνάμεων και αμυντική οργάνωση.
Τα Σχέδια Επιχειρήσεων
α. Ιταλών. Το σχέδιο προέβλεπε επίθεση σε τρεις κατευθύνσεις με κύρια προσπάθεια στον τομέα της ελληνικής Ιης Μεραρχίας και με πρώτο Αντικειμενικό Σκοπό τη γραμμή Ποντγκοράνι-Σούκα, δεύτερο τη γραμμή Κλεισούρα-Φράταρι-Μάλι Κρέσοβας, και στη συνέχεια προέλαση προς Λεσκοβίκι- Μέρτζανι-Ιωάννινα.
β. Ελλήνων. Το Β΄ Σώμα Στρατού, σύμφωνα με τις οδηγίες του Γενικού Στρατηγείου, είχε εκδώσει από τις 9 Φεβρουαρίου διαταγή αμυντικής εγκαταστάσεως. Έτσι δόθηκε ο χρόνος για τη συμπλήρωση της άμυνας και για τη σφυρηλάτηση υψηλού ηθικού των ανδρών.
Η Εξέλιξη των Επιχειρήσεων
Στις 8 Μαρτίου η Ιταλική Αεροπορία σημείωσε έντονη δράση. Την επομένη 9 Μαρτίου και ώρα 0630 άρχισε η μεγάλη επίθεση, με προπαρασκευή πυροβολικού που διάρκεσε δυόμισι ώρες. Τα υψώματα 717 και 731 ανασκάφηκαν και τα πάντα εξαρθρώθηκαν.
Η επίθεση εκδηλώθηκε σ’ όλο το μέτωπο της Ι Μεραρχίας, από το υψ. 1308 μέχρι το χ. Μπούμπεσι. Με ανάλογη σφοδρότητα ο εχθρός ενήργησε και κατά του υψ. 731, του οποίου οι υπερασπιστές με αγώνα εκ του συστάδην αποδεκάτισαν τους επιτιθεμένους και τους ανάγκασαν να αποσυρθούν. Νέα προσπάθεια των ιταλών με άλλη μονάδα πέτυχε την κατάληψη του υψ. 717, 500 μ. δυτικά του 731. Το ύψ. ανακαταλήφθηκε σύντομα με αντεπίθεση. Περί την 1200 ω. επαναλήφθηκε η επίθεση κατά υψ. 731, και 717, με μόνο αποτέλεσμα την κατάληψη του εκτός αμυντικής διατάξεως υψ. 717. Δύο νέες επιθέσεις στις 1400 ω. και 1650 ω. κατά των υψ. 731 και Μπρέγκου Ραπίτ απέτυχαν. Έτσι την πρώτη μέρα η εχθρική επίθεση στον τομέα της Ι Μεραρχίας απέτυχε πλήρως, παρά τη συντριπτική υποστήριξη της με άφθονα μέσα πυρός καθώς και με 190 αεροπλάνα, από τα οποία τα 70 βομβαρδιστικά.
Στη ζώνη των ΧV, ΧΙ, ΧVII, V Μεραρχιών σφοδρές επιθέσεις των ιταλών, αποκρούστηκαν με επιτυχία. Ο Μουσολίνι παρακολουθούσε την εξέλιξη της επιχειρήσεως από το παρατηρητήριο του στο ύψωμα Κόμαρι ( Γκλάβα ). Το Β΄ Σώμα Στρατού διατήρησε την πρώτη ημέρα αρραγή την κύρια αμυντική τοποθεσία.
Την επομένη 10 Μαρτίου και από τις 0645 οι ιταλοί εκτόξευσαν αλλεπάλληλες επιθέσεις κατά των υψ. 731, Μπρέγκου Ραπίτ, και Τρεμπεσίνας, που κράτησαν όλη τη μέρα, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Συχνά οι έλληνες χρειάστηκε να αποκρούσουν τον αντίπαλο με τη λόγχη.
Το Β΄ Σώμα Στρατού εξήρε την δράση της Ι Μεραρχίας στις 10 Μαρτίου το απόγευμα με την ακόλουθη διαταγή :
« Πολεμιστάς Ι Μεραρχίας
Προ του ακμαίου ηρωισμού σας εθραύσθησαν από της χθές άπασαι αι απεγνωσμέναι εχθρικαί προσπάθειαι. Προ των χαλυβδίνων γραμμών σας συνετρίβησαν κατά το διήμερον χρονικό διάστημα τρεις νωπαί Μεραρχίαι. Είμαι υπερήφανος διότι ηγούμαι τοιούτων ηρώων. Η πατρίς σεμνύνεται δι’ αυτούς. Η παρούσα να φθάσει μέχρι του τελευταίου οπλίτου της Μεραρχίας.
Υποστράτηγος Γ. Μπάκος »
Στον τομέα των ΧV, ΧΙ Μεραρχιών αλλεπάλληλες επιθέσεις των ιταλών, μετά από ισχυρούς βομβαρδισμούς, αποκρούστηκαν με επιτυχία.
Η τρίτη ημέρα της επιθετικής προσπάθειας άρχισε στις 0430 με την ίδια σφοδρότητα των προηγούμενων ημερών. Οι αμυνόμενοι αντέδρασαν με άμεση αντεπίθεση με αποτέλεσμα τη διάλυση των επιτιθεμένων τόσο κατά του υψ. 731 όσο και κατά του Μπρέγκου Ραπίτ. Ανάλογες επιθέσεις στον τομέα των ΧV, ΧVΙΙ, V, ΧΙ και ΙΙ Μεραρχιών είχαν παρόμοια τύχη.
Στις 0045 της 12ης Μαρτίου η νεοεισελθούσα στον αγώνα Μεραρχία « Μπάρι » εξεδήλωσε επίθεση κατά της Ι Μεραρχίας στα υψ. 731 και Μπρέγκου Ραπίτ, που επεκτάθηκε και στο υψ. Κιάφε Λουζίτ. Τα ελληνικά τμήματα απέκρουσαν την επίθεση αυτή με αγώνα εκ του συστάδην. Στις 0530 επαναλήφθηκε η επίθεση- η ενδέκατη στη σειρά- στον τομέα από το υψ. 1060 της Τρεμπεσίνας μέχρι το υψ. Μπρέγκου Ραπίτ. Οι επιτιθέμενοι αποκρούσθηκαν με τις χειροβομβίδες και τη λόγχη. Στις 0930 ο εχθρός αποπειράθηκε να διεισδύσει προς το Κιάφε Λουζίτ, αλλά δέχθηκε σφοδρά πυρά πυροβολικού και αναδιπλώθηκε.
Το απόγευμα της 12ης Μαρτίου ο Μουσολίνι κάλεσε το Στρατηγό Πρίκολο, Αρχηγό της Αεροπορίας, και τον διέταξε να διαθέσει όλη τη αεροπορία την επομένη ημέρα για να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις.
Την επομένη ημέρα στις 1530 εκτοξεύεται ισχυρότατη επίθεση κατά των υψ. 731 και Μπρέγκου Ραπίτ, ενώ ταυτόχρονα πάνω από 30 αεροπλάνα διώξεως, που συνόδευαν πέντε πεντάδες βομβαρδιστικών, βομβάρδιζαν θέσεις πυροβολικού και εφεδρειών της Μεραρχίας και πολυβολούσαν αδιάκοπα τα τμήματα της α΄ γραμμής. Ο αγώνας διεξαγόταν με πρωτοφανές πείσμα. Όπου οι επιτιθέμενοι πετύχαιναν να πλησιάζουν τα χαρακώματα, ξεπηδούσαν από αυτά οι γενναίοι υπερασπιστές τους με εφ’ όπλου λόγχη και με αγώνα σώματος προς σώμα τους ανέτρεπαν. Ο αγώνας συνεχίστηκε μέχρι τις απογευματινές ώρες, οπότε οι επιτιθέμενοι ανετράπησαν οριστικά.
Τις πρωινές ώρες της 14ης Μαρτίου, μετά από ισχυρό βομβαρδισμό πυροβολικού, οι ιταλοί εξαπέλυσαν και πάλι επίθεση κατά των υψ. 731 και Μπρέγκου Ραπίτ με σύνταγμα της Μεραρχίας « Κάλιαρι » και σύνταγμα της Μεραρχίας « Μπάρι » αντίστοιχα. Ο αγώνας διήρκεσε μέχρι τις 1230 και οι επιτιθέμενοι αποκρούστηκαν με σοβαρές απώλειες. Στις 1500 εξαπολύθηκε νέα επίθεση, η δεκάτη πέμντη, κατά των υψ. 731 και Μπρέγκου Ραπίτ. Ο αγώνας υπήρξε σκληρότατος με εναλλασσόμενες φάσεις μέχρι τις 1700. Στο διάστημα αυτό οι ιταλοί πέτυχαν να βάλουν πόδι στα δυτικά του υψ. 717 και για πρώτη φορά στις πρώτες γραμμές του υψ. 731, αλλά μόνο για πολύ λίγο. Οι αμυνόμενοι με θυελλώδη αντεπίθεση ανέτρεψαν τους επιτιθέμενους, οι οποίοι εγκατέλειψαν σημαντικό αριθμό όλμων και αιχμαλώτων. Στις 1800 οι ιταλοί εκτόξευσαν επίθεση κατά του υψ. 731, την 16η στη σειρά. Η επίθεση αποκρούστηκε στις 1930. Την ίδια τύχη είχε επίθεση κατά του υψ. 1060, στο αριστερό της Μεραρχίας.
Μετά την αποτυχία της 15ης Μαρτίου η Ιταλική Ηγεσία αποφάσισε την βαθμιαία αναστολή των επιχειρήσεων. Το πρωί της 21ης Μαρτίου ο Μουσολίνι ταπεινωμένος αναχωρεί από το αεροδρόμιο των Τιράνων για τη Ρώμη. Στον έμπιστο συνεργάτη του στρατηγό Καβαλλέρο την προηγούμενη της αναχωρήσεως του εξέφρασε ως εξής τα αισθήματα του : « Σας κάλεσα διότι απεφάσισα να επιστρέψω εντός της αύριον στη Ρώμη. Αηδίασα απ’ αυτό το περιβάλλον. Δεν προχωρήσαμε ούτε βήμα. Μέχρι τούδε με έχουν εξαπατήσει. Περιφρονώ βαθύτατα όλους αυτούς τους ανθρώπους ».
Οι απώλειες των ελληνικών μονάδων στον αγώνα για την απόκρουση της εαρινής επιθέσεως ανήλθαν σε 47 αξιωματικούς και 1196 οπλίτες νεκρούς, σε 144 αξιωματικούς και 3872 οπλίτες τραυματίες και σε 42 αγνοούμενους. Οι απώλειες των ιταλών κατά την ιδία περίοδο ξεπέρασαν τους 11800 νεκρούς και τραυματίες. Ο αριθμός των ιταλών αιχμαλώτων ανήλθε σε 189 αξιωματικούς και 7645 οπλίτες.
Ο Επίλογος
Αν πετύχαινε η εαρινή επίθεση των ιταλών, η Βαλκανική χερσόνησος θα ανήκε στον άξονα μέχρι τέλος Μαρτίου 1941. Η Γερμανία δεν θα αναγκαζόταν να στείλει εναντίον της Ελλάδος και της Γιουγκοσλαβίας την τεράστια δύναμη των 24 Μεραρχιών, τις οποίες θα έστρεφε προς το ανατολικό μέτωπο, κερδίζοντας έτσι χρόνο 40 ημερών. Μια τέτοια εξέλιξη θα επηρέαζε την τύχη της Ρωσικής αντιστάσεως, τη διάρκεια του πολέμου καθώς και τη τελική νίκη, όπως έχουν δεχθεί στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες όλου του κόσμου.

* Ο Γιώργος Γκορέζης είναι στρατηγός ε.α., στρατιωτικός αναλυτής, μέλος και τ. πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Στρατ. Ιστορίας, και μέλος της εταιρίας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου.