Τοπικό Αρχειο Παραμυθιάς

Συντάκτης: Δρ. Παντελής Χαράλαμπος

Το Τοπικό Αρχείο Παραμυθιάς – Θεσπρωτίας, ιδρύθηκε το 1977 με το Π.Δ. 960, η ουσιαστική του όμως λειτουργία άρχισε το 1990, για να καλύψει το κενό που υπήρχε στο νομό σε θέματα εντοπισμού, καταγραφής, διάσωσης και αξιοποίησης ιστορικού αρχειακού υλικού. Αρχικά η ακτίνα δράσης του αρχείου ήταν περιορισμένη στις περιοχές Παραμυθιάς – Σουλίου. Αργότερα όμως μέσα από την αλληλογραφία και τον κύκλο των επαφών που είχαμε αναπτύξει με υπηρεσίες και φορείς σε ολόκληρη την έκταση του νομού, φάνηκε , πως οι δραστηριότητες και το ενδιαφέρον μας, θα έπρεπε να στραφούν και προς τις άλλες περιοχές, αφού συνεχώς εντοπίζαμε  νέο υλικό.
Ένας σημαντικός όγκος αρχειακού υλικού 1, εντοπίστηκε μέσω της αλληλογραφίας και των ερωτηματολογίων που είχαμε αποσταλεί σε Δημόσιες Υπηρεσίες, Ν.Π.Δ.Δ., Ν.Π.Ι.Δ., Ο.Τ.Α. και σε ιδιώτες. Ακόμα και σήμερα δεν λείπουν οι αυτοψίες με κατά τόπους επισκέψεις, όπου αυτό είναι δυνατό ή επιβάλλεται και σχετίζεται άμεσα με αρχεία που κινδυνεύουν να καταστραφούν είτε από κακές συνθήκες φύλαξης και συντήρησης, είτε από άγνοια για τη χρησιμότητα και την ιστορική τους αξία.
 Πρωταρχική φροντίδα είναι ο εντοπισμός των αρχείων που «κινδυνεύουν» περισσότερο, ούτως ώστε να είμαστε σε θέση να επέμβουμε την κατάλληλη στιγμή, για να μη χαθούν πολύτιμα στοιχεία της ιστορίας μας, χρήσιμα εργαλεία της ιστορικής έρευνας.
Ο κύκλος των επαφών  για τον εντοπισμό υλικού, συνεχίζεται ακόμα και σήμερα, με καλύτερα αποτελέσματα, αφού ήδη έχει εδραιωθεί κλίμα εμπιστοσύνης και αναγνώρισης για το έργο που επιτελούν οι αρχειακές υπηρεσίες της χώρας.

Σύμφωνα με το νόμο 1946/1993, το αρχειακό υλικό περιλαμβάνει πρωτότυπα ή αντίγραφα οποιασδήποτε ύλης και τεχνικής, όπως για παράδειγμα χειρόγραφα, κατάστιχα, κώδικες, απομνημονεύματα, ημερολόγια, επίσημη και ιδιωτική αλληλογραφία δημοσίων προσώπων, έντυπα προπαγανδιστικά, προκηρύξεις, αφίσες, αρχεία καταχωρισμένα σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και οποιοδήποτε υλικό σε οπτικές και ηχητικές αποτυπώσεις με ιστορική και πολιτιστική αξία.
Το παρελθόν μας έχει διδάξει πως η ολιγωρία, η έλλειψη οργάνωσης και συνεργασίας, μπορεί να λειτουργήσουν καταστροφικά για το ίδιο υλικό και να αποτελέσουν τροχοπέδη για την εξέλιξη και διεύρυνση της έρευνας γενικότερα Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς θα πρέπει να συντονίσουν τις ενέργειές τους, ώστε από κοινού να καταβάλλονται προσπάθειες για τη διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Η κοινή δράση, η οργάνωση και αγαστή συνεργασία ανάμεσα στους φορείς, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να έχει και να αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα στηριχτούν μελλοντικές ενέργειες και διαδικασίες που θα προωθήσουν και θα εμπλουτίσουν την έρευνα.
Όπως προαναφέρθηκε, η δράση του αρχείου έχει επεκταθεί σε όλη σχεδόν την έκταση του νομού, αφού μέχρι τώρα αποτελεί το μοναδικό δημόσιο φορέα που έχει την ευθύνη του εντοπισμού, διάσωσης και αξιοποίησης των γραπτών πηγών της ιστορίας μας στη Θεσπρωτία. Έτσι στο Τοπικό Αρχείο φυλάσσονται αρχεία που προέρχονται από τις περιοχές Ηγουμενίτσας, Φιλιατών και Μαργαριτίου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας μέχρι σήμερα, μπορούμε να πούμε, ότι, σχετικά με το 19ο αιώνα σώζεται υλικό το οποίο είναι ελάχιστο και σε κάποιες περιπτώσεις βρίσκεται στην κατοχή ιδιωτών. Από τον περασμένο αιώνα σώζονται έγγραφα και βιβλία που αφορούν την παιδεία και τη διοίκηση. Τα περισσότερα τεκμήρια και μαρτυρίες χρονολογούνται μετά το 1940. Μια γενική εικόνα θα μπορούσε να συνοψισθεί ως εξής :

Αρχεία Δημοσίων Υπηρεσιών
Τα έγγραφα χρονολογούνται κυρίως μετά το 1945, χωρίς βέβαια να απουσιάζουν τα παλαιότερα στοιχεία. Δυστυχώς σημαντικό μέρος του υλικού καταστράφηκε   κατά τη διάρκεια του πολέμου. Σημαντικές πληροφορίες και υλικό που αφορά στη διοίκηση, σώζεται στο αρχείο της Γενικής Διοίκησης Ηπείρου. Η συνεργασία των δημοσίων υπηρεσιών με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, έχει σαν αποτέλεσμα να περιορίζεται η απώλεια σημαντικών και αξιόλογων έγγράφων και βιβλίων, που αποτελούν πολύτιμα εργαλεία έρευνας και εξαγωγής συμπερασμάτων.

Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης  (Ο.Τ.Α.)   
Το υλικό αφορά κυρίως τις Κοινότητες (σημ. Τοπικές Κοινότητες), του π. Δήμου Παραμυθιάς, του π. Δήμου Αχέροντα και του Δήμου Φιλιατών. Ελάχιστες είναι οι πληροφορίες που ανήκουν στην πρώτη δεκαετία του προηγούμενου αιώνα, αλλά αυτό δε σημαίνει πως το υλικό που σώζεται  δεν είναι αξιόλογο. Τα αρχεία Ο.Τ.Α. έχουν ιδιαίτερη σημασία γιατί προσφέρουν στοιχεία που αφορούν στον τρόπο λήψης των αποφάσεων, τις εκλογές, την οικονομική διαχείριση, τις κατασκευές και τα έργα .
Τα βιβλία πράξεων και αποφάσεων καταγράφουν όλα όσα αφορούσαν την Κοινότητα ή το Δήμο, ακόμα και σε ταραγμένες περιόδους της ιστορίας μας. Τα αρχεία πολλών Κοινοτήτων υπέστησαν σοβαρές απώλειες ή και ολοκληρωτική καταστροφή  κατά τη διάρκεια της Ιταλογερμανικής κατοχής. Η καταγραφή των προβλημάτων και των αναγκών, καθώς και οι αποφάσεις που έπαιρναν τα  Κοινοτικά Συμβούλια για την επίλυση των θεμάτων που απασχολούσαν τότε την τοπική κοινωνία, περιγράφονται με τρόπο απλό και παραστατικό.

Εκπαιδευτικά  Αρχεία
Αξιόλογο υλικό που αφορά τα αρχεία της εκπαίδευσης έχει ήδη εισαχθεί στο Τοπικό Αρχείο, με παλαιότερα χρονολογικά, τα τεκμήρια που προέρχονται από το «Ελληνικόν Σχολείον Παραμυθίας» (Εικ.1 ). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα στοιχεία, προέρχονται από σχολικές μονάδες της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης των περιοχών Παραμυθιάς και Φιλιατών. Στην περιοχή της Ηγουμενίτσας τα εκπαιδευτικά αρχεία είναι σχετικά νεότερα, με δεδομένο το ότι τα στοιχεία από το Α΄ Δημοτικό Σχολείο χρονολογούνται μετά το 1945 .
Από την περιοχή της Παραμυθιάς, του Σουλίου και του Γαρδικίου, έχουν εισαχθεί σχεδόν όλα τα ανενεργά αρχεία των σχολικών μονάδων, ενώ παράλληλα συνεχίζονται οι προσπάθειες αναζήτησης αρχείων που θεωρούνται «χαμένα». Επίσης υλικό που έχει παραχθεί για παράδειγμα το 1975, σήμερα θα πρέπει να καταγραφεί και να εισαχθεί στις αρχειακές υπηρεσίες, αφού ήδη έχουν παρέλθει τριάντα χρόνια από τη χρονολογία παραγωγής του.

Αρχεία Εταιρειών
Τα αρχεία Εταιρειών ή οικογενειακών επιχειρήσεων λόγω της ιδιαιτερότητας και της αξίας τους, είναι από πολλές απόψεις χρήσιμα στην ιστορική έρευνα και τεκμηρίωση. Είναι πολύτιμα αφού εκτός των άλλων πληροφοριών αντικατοπτρίζουν την κοινωνία της εποχής και πολύ καλύτερα την κοινωνία της περιοχής που λειτούργησαν. Εμπορικές συναλλαγές, συμφωνητικά και αγοραπωλησίες που πιθανόν σήμερα να μας ξενίζουν και να μας φαίνονται απόμακρες και περίεργες διαδικασίες, όπως η αποστολή φορτίου χρυσόξυλου (τσερμιτζέλας)2 στη Μασσαλία από την Εταιρεία Παναγιώτης Ρίγγας & Υιοί με έδρα την Παραμυθιά 3. Χαρακτηριστικές είναι επίσης οι αναγραφές των εξόδων του «ταμβακοεργοστασίου» σε κατάστιχο της εταιρείας που αφορούν «ξέφλισμα», «αγώγια» και «τσιγαρόχαρτο» .
Στο αρχείο Βασίλη Πλαχούρη, ποτοποιού που διατηρούσε μικρή βιοτεχνία στην Παραμυθιά, τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, θα συναντήσουμε τιμολόγια με παραγγελίες οινοπνεύματος από την Πάτρα (Εικ.2), και κενών βαρελιών από την Αθήνα . Αυτά βέβαια προϋποθέτουν οργάνωση και ολοκληρωμένο εμπορικό δίκτυο για την προώθηση και παραγγελία εμπορευμάτων. Διαφαίνεται έτσι ο ρόλος και η σπουδαιότητα της περιοχής στην όλη παραγωγική και οικονομική διαδικασία στην Ήπειρο στις αρχές του 20ου αιώνα 4.
Η αλληλογραφία που είχε αναπτύξει η εταιρεία  Π. Ρίγγας & Υιοί, με εμπορικούς οίκους στο εσωτερικό (Ιωάννινα, Σύρο, Χίο, Πειραιά, Πάτρα), και στο εξωτερικό (Μασσαλία, Αμερική, Ιταλία, Κωνσταντινούπολη), φανερώνει την εμβέλεια, το εύρος της εμπορικής δραστηριότητας και την οικονομική δύναμη του οίκου Π. Ρίγγα κυρίως κατά την περίοδο 1890 – 1935.   

Ιδιωτικά Αρχεία
Μια άλλη σημαντική συλλογή που φυλάσσεται στο Τοπικό Αρχείο, αποτελεί και το προσωπικό αρχείο του Βασίλη Κραψίτη, λογοτέχνη, που περιλαμβάνει 18 φακέλους με ιστορικό υλικό για την Ήπειρο και άλλες περιοχές της χώρας. Ανάμεσα σε άλλα περιλαμβάνονται εφημερίδες, περιοδικά, λευκώματα, προσωπική αλληλογραφία και φωτογραφίες.
Αυτό που μας ενθαρρύνει για τη συνέχεια του έργου μας, είναι η προσφορά του κοινού, στον εμπλουτισμό του υλικού που φυλάσσεται στο Αρχείο. Η αγάπη των κατοίκων της Παραμυθιάς προς το Τοπικό Αρχείο, μας συγκινεί και μας δίνει δύναμη για το μέλλον, για τις προσπάθειες που καταβάλλουμε που αφορούν στη διάσωση και αξιοποίηση της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς.

Συλλογές φωτογραφιών
Έχει συγκεντρωθεί ένας σημαντικός αριθμός φωτογραφιών που αφορούν κυρίως την Παραμυθιά και τις γύρω περιοχές. Αρκετές προέρχονται από δωρεές ιδιωτών και άλλες από αρχεία σχολείων. Έχει ολοκληρωθεί κατά ένα μεγάλο μέρος η ηλεκτρονική καταχώριση των φωτογραφιών.
Το έργο που επιτελείται από τις αρχειακές υπηρεσίες της χώρας είναι σημαντικό και πολυδιάστατο, αφού από τη φύση του επεκτείνεται σε πολλούς τομείς και χώρους της κοινωνίας μας. Εδώ και πολλά χρόνια τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και οι περιφερειακές υπηρεσίες, «κτίζουν» το δικό τους οικοδόμημα δίνοντας μεγάλη σημασία στα «γερά θεμέλια». Πιστεύουμε πως και το Τοπικό Αρχείο Παραμυθιάς, εδώ και εικοσιδύο χρόνια – με τη δράση την οργάνωση και τον προγραμματισμό του, συμβάλλει στη ολοκλήρωση του οικοδομήματος. Πρόκειται για την ίδια την ιστορική μας πορεία, την Εθνική μας Κληρονομιά και τον πολιτισμό μας.