Συντάκτης: Παναγιώτης Τσαμάτος
Ένα σύντομο χρονικό της ιστορίας του Διονύσιου Φιλοσόφου και του κινήματος του.
Συμπληρώνονται φέτος και συγκεκριμένα τον προσεχή Σεπτέμβριο, 400 ακριβώς χρόνια από μια επέτειο της Ιστορίας μας με ιδιαίτερο τοπικό χρώμα. Τετρακόσια χρόνια από τον Σεπτέμβριο του 1611.
Ήταν τότε, που ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος, επικεφαλής ενός περίεργου στρατού οχτακοσίων αγροτών από την περιοχή της Παραμυθιάς κατέλαβε και πυρπόλησε το Διοικητήριο του Οσμάν Πασά στα Γιάννενα, ο οποίος διέφυγε την τελευταία στιγμή, μέσα από τις φλόγες, τη σύλληψή του. Το ίδιο σώμα πολιόρκησε στη συνέχεια το κάστρο των Ιωαννίνων χωρίς επιτυχία, αφού οι καστρινοί χριστιανοί δεν τήρησαν το λόγο τους προς τον επαναστάτη Δεσπότη για συνεργασία και κράτησαν τις πύλες του κάστρου κλειστές. Μάλιστα, λίγο μετά, όπως σημειώνεται σε χρονικό της εποχής, «… ενωθέντες οι Ρωμαίοι του κάστρου με τους Τούρκους, επειδή και ήσαν λίγοι οι Τούρκοι, επολέμησαν μαζί τον κακο-Διονύσιον και τον εκαταχάλασαν κατά κράτος…»
Το τέλος του κινήματος ήταν οδυνηρό. Ο Διονύσιοςγδάρθηκε ζωντανός. Τα πρωτοπαλλήκαρά του, Ντεληγιώργος και Λάμπρος, βρήκαν φριχτό θάνατο με βασανιστήρια. Ο τρίτος υπαρχηγός του, ο Ζώτος Τσιρίπος, διέφυγε στη Δύση. Όσοι από τουςεπαναστάτες αγρότες γλίτωσαν το σπαθί του Τούρκου, διασκορπίστηκαν κυνηγημένοι και εξαθλιωμένοι πρόσφυγες στα βουνά. Η παράδοση αναφέρει ότιτο χωριό Λέχοβο στα σύνορα του νομού Φλώρινας με τους νομούς Καστοριάς και Κοζάνης, ιδρύθηκε από κυνηγημένους αγωνιστές που μετείχαν στο επαναστατικό κίνημα του Διονυσίου.
Οι Χριστιανοί του κάστρου
Οι γιαννώτες χριστιανοί του κάστρου, αν και τήρησαν εχθρική στάση στο κίνημα του Διονυσίου έχασαν όλα τα προνόμια που είχαν ως τότε από το «Ορισμό του Σινάν Πασά». Εκδιώχτηκαν από το κάστρο και όπως αναφέρει το χρονικό «…απωσθέντες έχτισαν έξω οικίας μικράς και έζων ταπεινά και καταφρονεμένα.» Ο χρονικογράφος είναι φανερό ότι αναφέρεται με τον τρόπο αυτό στον εποικισμό από χριστιανούς της γιαννιώτικης συνοικίας «Σιαράβα», έξω από το κάστρο.
Όσοι χριστιανοί της περιοχής της Παραμυθιάς και ιδιαίτερα της πεδινής περιοχής γλίτωσαν το θάνατο από τη πρώτα σκληρά αντίποινα του Οσμάν-πασά στην περιοχή, εξισλαμίστηκαν με τη βία. Ήταν η εποχή που πολλοί πρόσφυγες του κάμπου κατέφυγαν στα βουνά της Παραμυθιάς και του Σουλίου. Οι απόγονοι αυτών των προσφύγων έχουν σημαντικό μερίδιο αργότερα στους αγώνες των Σουλιωτών κατά του Αλή-πασά. Ακόμη, πολλοί από τους εξισλαμισθέντες τότε χριστιανούς της περιοχής κράτησαν τα επώνυμά τους, με αποτέλεσμα πολλοί μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας (ανάμεσά τους πολλοί και από τους λεγόμενους Τσάμηδες) να έχουν επώνυμα δηλωτικά της πρώην χριστιανικής τους ταυτότητας. Ακόμη, δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο της ύπαρξης εξ αίματος συγγενικής σχέσης μεταξύ μουσουλμανικών και χριστιανικών οικογενειών. Τέλος καταστράφηκε η μονή Διχουνίου στο Ραδοβίζι, βόρεια της Παραμυθιάς, στην οποία μόναζε και χρησιμοποίησε ως στρατηγείο του ο Διονύσιος.
Η δεύτερη απόπειρα
Το κίνημα του 1611 ήταν η δεύτερη απόπειρα του Διονυσίου να αμφισβητήσει έμπρακτα την Οθωμανική εξουσία και να αφυπνίσει τους σκλαβωμένους ραγιάδες. Η πρώτη του απόπειρα ήταν το 1600, όπου, ως Μητροπολίτης Λαρίσης και Επίσκοπος Τρίκκης, υποκίνησε σε επανάσταση εναντίον των Τούρκων περιοχές της Θεσσαλίας στην Ανατολική Πίνδο. Η αποτυχία του κινήματος εκείνου οδήγησε στην καθαίρεσή του από τον επισκοπικό θρόνο. Έκπτωτος από επισκοπικό θρόνο και καταδιωκόμενος από τους Τούρκους, κατέφυγε στη Δύση, όπου για μια δεκαετία περίπου, προσπάθησε να εξασφαλίσει την υποστήριξη του Πάπα, της ισπανικής αυλής, του Ισπανού Αντιβασιλέα της Νάπολης και του Δούκα του Νεβέρ,για ένα νέο επαναστατικό κίνημα. Επανήλθε στην Ήπειρο το 1609 ως μοναχός στη Μονή Διχουνίου για να συνεχίσει την επαναστατική του δράση με το γνωστό τέλος.
Ο Διονύσιος γεννήθηκε στην περιοχή της Παραμυθιάς το 1541. Νεαρός μόνασε στο μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου της Διχούνης και αργότερα σπούδασε φιλοσοφία και ιατρική στην Πάδοβα. Μετά τις σπουδές του, υπηρέτησε σε διάφορες υψηλές ιερατικές θέσεις στο Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη και το 1591χειροτονείται Αρχιεπίσκοπος Λαρίσης. Η αρχιεπισκοπή του φαίνεται ότι περιελάμβανε και τα Τρίκαλα, γι’ αυτό και αναφέρεται ως Μητροπολίτης Λαρίσης και Επίσκοπος Τρίκκης. Ως επίσκοπος έπαψε να αποδίδει τον καθιερωμένο φόρο στην Πύλη, σηματοδοτώντας με τον τρόπο αυτό την αρχή της αμφισβήτησής του στην εξουσία της Πύλης.
Είναι αλήθεια ότι η νίκη έχει πολλούς πατέρες ενώ η ήττα είναι συνήθως ορφανή. Είναι επίσης αλήθεια, ότι τα αποτυχημένα κινήματα του Διονύσιου είχαν ως αποτέλεσμα συμφορές για τις περιοχές που αυτά έλαβαν χώρα. Αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος που ο Διονύσιος αντιμετωπίστηκε από τους σύγχρονούς του και από την παράδοση που δημιουργήθηκε στον απόηχο αυτών των γεγονότων, ως ο αποκλειστικός υπαίτιος αυτών των συμφορών.
Η υστεροφημία
Το ερώτημα είναι διαχρονικό, σκληρό και πάντοτε επίκαιρο σε περιπτώσεις κατοχής, όπου ο δυνάστης αντιμετωπίζει τις αντιστασιακές πράξεις με το απάνθρωπο μέτρο της συλλογικής ευθύνης. Αυτό συνέβη και στην ιστορικά πρόσφατη περίοδο της Ναζιστικής κατοχής. Το μέτρο των αντιποίνων στα πλαίσια της συλλογικής ευθύνης καταφέρνει να βάζει στην ίδια ανήθικη ζυγαριά τις πράξεις αντίστασης με τα εγκληματικά αντίποινα του κατακτητή. Στα πλαίσια ενός τέτοιου ζυγίσματος, σπάνια η υστεροφημία ενός ιστορικού προσώπου δεινοπάθησε τόσο πολύ όσο αυτή του Διονυσίου του Φιλοσόφου. Και μόνο το γεγονός ότι, ακόμη και σήμερα, για τους περισσότερους είναι γνωστός ως «Σκυλόσοφος», αρκεί για να καταδειχτεί η σκληρότητα της ιστορικής μνήμης στο πρόσωπό του. Βασικός συντελεστήςτης προσπάθειας δυσφήμησης του Διονυσίου ήταν ο κληρικός Μάξιμος ο Πελοποννήσιος. Ο στηλιτευτικός λόγος του Μάξιμου είναι ένα ιστορικό ντοκουμέντο και ταυτόχρονα ένα μνημείο εμπάθειας. Ένας εμπεριστατωμένος σχολιασμός του λόγου του Μάξιμου γίνεται στο άρθρο του Αθηναγόρα, Μητροπολίτη Παραμυθιάς και Φιλιατών, με τίτλο «Διονύσιος ο Σκυλόσοφος» (Ηπειρωτικά Χρονικά, 1931). Ίσως στα πρόσωπα του Διονυσίου και του Μάξιμου βρίσκουν την έκφρασή τους την χρονική εκείνη περίοδο οι δυο παρατάξεις που δίχαζαν για αιώνες την ορθόδοξη εκκλησία. Η παράταξη των ενωτικών που πρέσβευε την συμμαχία με την Δύση και τον Πάπα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και των ανθενωτικών που θεωρούσαν την οθωμανική κατοχή ως τιμωρία και θέλημα θεού και παρέπεμπαν την υπόθεση της ανεξαρτησίας σε πιο εύθετους καιρούς. Να σημειωθεί ότι οι παρατάξεις αυτές ήταν παρούσες στη Κων/πολη πριν την άλωσή της. Ενώ οι Τούρκοι πολιορκούσαν τη πόλη, στο εσωτερικό της οι έριδες και οι συγκρούσειςμεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών ήταν ένα καθημερινό φαινόμενο.
Η επαφή με τη Δύση
Τα κινήματα του Διονυσίου και ιδιαίτερα το δεύτερο, ήταν από τα σπουδαιότερα προεπαναστατικά κινήματα και η ιστορική έρευνα έχει να προσφέρει ακόμη πολλά, τόσο σ’ αυτά καθεαυτά τα γεγονότα, όσο και στην διερεύνηση της προσωπικότητας του επαναστάτη δεσπότη. Ιδιαίτερα, η έρευνα και η μελέτηδυτικών αρχείων, σχετικών με τις επαφές του Διονύσιουμε κέντρα εξουσίας στη Δύση, είναι βέβαιο ότι θα διαφωτίσει ακόμη περισσότερο και τα ιστορικά γεγονότα αλλά και την προσωπικότητα του Διονυσίου. Γιατί, η εικόνα του Διονυσίου, ως ενός παράφορου και μάλλον αφελούς επαναστάτη που μάζεψε ένα πλήθος ρακένδυτων και πεινασμένων χριστιανών για να καταλάβει τα Γιάννενα και να καταλύσει τη Οθωμανική εξουσία, δεν είναι συμβατή ούτε με την παιδεία του, ούτε με την ηλικία του, ούτε με την επίγνωση, που είναι βέβαιο ότι είχε, των πολιτικών συνθηκών της εποχής, τόσο στην πατρίδα του όσο και την Ευρώπη.
Σήμερα 400 χρόνια μετά, είναι καιρός η εικόνα του Διονύσιου να μπει σε ένα σωστό, δίκαιο και απενοχοποιημένο βάθρο. Τα Γιάνννενα, και πιο πολύ η γενέτειρά του η Παραμυθιά, έχουν χρέος να συμβάλλουν στην προσπάθεια αυτή. Το 2011 ας αφιερωθεί στη μνήμη του και στην προσπάθεια ανάδειξης του βίου και της επαναστατικής του πολιτείας στις σωστές ιστορικές τους διαστάσεις.
Join the Conversation