H Σαρκοφάγος της Φωτικής

Γράφει η Βαρβάρα Αγγελή

Από τις πρώτες σημαντικές αρχαιότητες –ίσως η πρώτη- που βρέθηκε στην Ήπειρο (με εξαίρεση όσες… φυγαδεύτηκαν από διάφορους στο εξωτερικό, στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα), ήταν μια μαρμάρινη σαρκοφάγος. Η σαρκοφάγος αυτή βρέθηκε το 1872 στη ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής (1ος αι. π.Χ.), της Παραμυθιάς.

Τις ανασκαφές ανέλαβε ο Σ. Μινέικο, αρχιμηχανικός του βιλαετίου των Ιωαννίνων –ο άνθρωπος που λίγα χρόνια μετά μαζί με τον πολιτικό και τραπεζίτη από την Άρτα Κώστα Καραπάνο θα επιβεβαίωναν με ανασκαφές τη θέση του μαντείου της Δωδώνης (και βέβαια, αργότερα έγινε ο πεθερός του Γεωργίου Παπανδρέου).

Ο Τύπος της εποχής περιγράφει με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο την ανακάλυψη της σαρκοφάγου της Φωτικής αλλά και την προετοιμασία της επιχείρησης μεταφοράς της διά ξηράς αλλά και του ποταμού Καλαμά.

«Η γλυπτική ήτις κοσμεί το μνημείον τούτο είναι λεπτοτάτης τέχνης, τα δε ανάγλυφα αυτής εισίν επεξεργασμένα μετά μεγίστης εντελείας» αναφέρεται στην εφημερίδα «Γιάνγια-Ιωάννινα» στο φύλλο της 18ης Ιουνίου του 1873.

Δύο μήνες μετά, γίνεται γνωστή η απόφαση μεταφοράς της σαρκοφάγου με τελικό προορισμό το Αυτοκρατορικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Η ίδια εφημερίδα στις 6 Αυγούστου αναφέρεται στο εγχείρημα της μεταφοράς:

«Προς μεταφοράν αυτής θέλουσι τεθή πάσσαλοι μέχρι του ποταμού Θυάμεως και θέλουσι γίνει και αι λοιπαί αναγκαίαι προπαρασκευαί, ως μια λέμβος θέλει κατασκευασθή διά την μεταφοράν αυτού διά του ποταμού. Είναι αληθές ότι προς ασφαλή μεταφοράν του μνημείου τούτου της αρχαιότητος απαιτούνται ουκ ολίγαι δαπάναι, κατ’ ουδέν όμως λογίζονται απέναντι του πολυτίμου τούτου κειμηλίου, όπερ αι γαίαι καλύψασαι μας έσωσαν από της καταστροφής των χρόνων, και όπερ μένον εις το μέρος εν ω ευρίσκεται επί τινα έτη δύναται να πάθη υπό των αμαθών, ποιμένων και παιδίων, οίτινες αγνοούσι την αξίαν αυτού».

Η συνέχεια της υπόθεσης δεν είναι γνωστή. Εκτιμάται ότι η μεταφορά της σαρκοφάγου έγινε μέσω του ποταμού Καλαμά και στη συνέχεια έφτασε στα Γιάννενα όπου και παρέμεινε, χωρίς να συνεχίσει το ταξίδι της για την Κωνσταντινούπολη –ίσως λόγω του μεγάλου κόστους.

Το πού «φιλοξενήθηκε» η αρχαιότητα αυτή παραμένει άγνωστο. Το σίγουρο είναι ότι στις αρχές της δεκαετίας του ’30 αποτέλεσε ένα από τα βασικά εκθέματα του Δημοτικού Μουσείου Ιωαννίνων, που τότε στεγαζόταν στο τζαμί Ασλάν πασά και στο οποίο είχαν συγκεντρωθεί όλες οι αρχαιότητες. Εκεί την απαθανάτισε με τον φακό της και η σημαντική φωτογράφος Νέλλη Σουγιουλτζόγλου (γνωστή ως Nelly’s).

Η σαρκοφάγος της Φωτικής, με τις διονυσιακές αναπαραστάσεις, έμελλε να μεταφερθεί εκ νέου το 1970 όταν και άνοιξε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων στα Λιθαρίτσια.

Το 1975, μια νέα σαρκοφάγος που βρέθηκε στο Λαδοχώρι Ηγουμενίτσας, θα έκλεβε την προσοχή: Πρόκειται για την καλύτερη διατηρημένη σαρκοφάγο η οποία εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο στα Γιάννενα και που απεικονίζει σκηνές σκηνές από τα «λύτρα» του Έκτορα, τα δώρα δηλαδή του Πρίαμου προς τον Αχιλλέα.

Όσο για τη σαρκοφάγο της Φωτικής, αυτή βίωσε άλλη μια μία μεταφορά, με πιο σύγχρονες μεθόδους και χωρίς… τη συνδρομή του Καλαμά. Το 2008, μετακόμισε στο νεοσύστατο τότε Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας, όπου και εκτίθεται μέχρι σήμερα.